Úrskurður

Ár 2002, fimmtudaginn 14. mars, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu nr. L-5/2001.

Kæruefni

Með ódagsettri kæru, sem barst málskotsnefnd 3. júlí 2001, kærði kærandi úrskurð stjórnar LÍN í málinu nr. I-8/01 frá 2. apríl 2001 þar sem kæranda var synjað um undanþágu frá greiðslu ársgreiðslu með gjalddaga 1. mars 2001 með vísan til 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992 og 10. gr. reglugerðar um sjóðinn nr. 602/1997.

Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 3. júlí 2001 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um kröfur kæranda. Með bréfi dagsettu 12. júlí 2001 óskaði LÍN eftir fresti til að svara fram að næsta stjórnarfundi um miðjan ágúst. Svarbréf LÍN er hins vegar dagsett 20. júlí 2001 og var kæranda með bréfi dagsettu 25. júlí 2001 gefinn kostur á að koma á framfæri frekari sjónarmiðum sínum. Með bréfi dagsettu 18. september 2001 fór málskotsnefnd fram á ítarlegar upplýsingar um fjárhagslegar aðstæður kæranda á þeim tíma þegar beiðni um undanþágu var til meðferðar hjá LÍN og þess óskað að kærandi gerði grein fyrir því sérstaklega með hvaða hætti umönnun barns hennar hefði haft áhrif á fjárhagslegar aðstæður hennar á sama tímamarki. Með bréfi dagsettu 3. október 2001 svaraði kærandi spurningum málskotsnefndar og sendi jafnframt frekari gögn um laun og útgjöld. LÍN var með bréfi málskotsnefndar dagsettu 10. október 2001 gefinn kostur á að tjá sig um athugasemdir kæranda og sama dag var kæranda sent bréf þar sem meðferð máls hennar var skýrð.

Með bréfi dagsettu 1. nóvember 2001 svaraði LÍN athugasemdum kæranda og var henni í bréfi dagsettu 27. nóvember 2001 sent afrit bréfs LÍN og gefinn kostur á að tjá sig um efni þess. Jafnframt var óskað eftir því að hún upplýsti hvort tekjur maka hennar hefðu breyst á því tímabili þegar undanþágubeiðnin var til afgreiðslu hjá LÍN og hvort þær hefðu breyst síðan. Einnig var óskað upplýsinga um útgjöld kæranda á þessu tímabili vegna húsaleigu, hita- og rafmagnskostnaðar o.fl. Bréf þetta var ítrekað 8. janúar 2002. Svarbréf kæranda er dagsett 18. janúar 2002 og var stjórn LÍN sent afrit þess og henni gefinn kostur á að koma að frekari sjónarmiðum sínum. Stjórn LÍN setti fram athugasemdir sínar í bréfi dagsettu 1. febrúar 2002.

Málsatvik og ágreiningsefni

Kærandi er búsett í Danmörku og lauk framhaldsnámi í sálfræði við Kaupmannahafnarháskóla í október 2000. Hún fékk námslán vegna BA-náms við Háskóla Íslands árin 1992-1996 og fékk undanþágu frá fyrstu afborgun þess 1. mars 1999 og 1. mars 2000 vegna framhaldsnámsins í Kaupmannahöfn 1998-2000. Kærandi fæddi barn í sama mánuði og hún lauk framhaldsnáminu en var atvinnulaus er foreldraorlofi lauk.

Kærandi byggir kröfu sína á því að aðstæður hennar falli undir heimildarákvæði 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992 og 10. gr. reglugerðar nr. 602/1997 þar sem komi fram að LÍN sé heimilt að veita undanþágu frá ársgreiðslu ef nám, atvinnuleysi, veikindi, þungun, umönnun barna eða sambærilegar ástæður valda verulegum fjárhagsörðugleikum hjá lánþega eða fjölskyldu hans. Miðað sé við að fjárhagur lánþega sé slíkur að honum reiknist ekki viðbótargreiðsla og fjárhagur hans hafi ekki batnað á endurgreiðsluárinu. Túlkun LÍN á þann veg að undanþága verði aðeins veitt vegna umönnunar barna ef um umönnun veiks barns er að ræða fái ekki staðist og sé ekki í samræmi við framangreind ákvæði.

Aðstæðum sínum lýsir kærandi þannig að í barneignarleyfinu hafi hún verið að jafna sig andlega og fjárhagslega eftir erfiða meðgöngu en hún hafi á meðgöngunni klárað lokaverkefni sitt í skólanum. Þá hafi meðgöngu og fæðingu fylgt útgjöld en greiðslur til hennar á sama tíma hafi rétt dugað til að „skrimta og komast á réttan kjöl aftur.“ Hún hafi valið að fara í fæðingarorlof þótt þar með gæti hún ekki borgað af námsláninu. Hafi hún tekið bankalán og því verið þröngt í búi hjá henni enda hafi tekjur hennar í fæðingar- og foreldraorlofi verið þær sömu og væri hún atvinnulaus. Þá hafi hún talið nauðsynlegt barnsins vegna að vera hjá því þar eð barnið hafi um sex mánaða aldur rétt verið farið að smakka mat og enn verið á brjósti.

Undir rekstri málsins fyrir málskotsnefnd lagði kærandi fram ljósrit af skuldabréfi vegna láns frá Danske Bank, ljósrit af bankayfirliti frá Landsbanka Íslands og launaseðla vegna greiðslna í fæðingarorlofi o.fl. Jafnframt bendir kærandi á að hún hafi verið í námi þar til viku áður en hún eignaðist barn sitt. Lokaverkefnið hafi tekið tíu mánuði og á þeim tíma hefði hún þurft að baka bankalán með auknum vöxtum. Á árinu 2000 hafi hún borgað yfir 70.000 krónur í vexti og hafi hún einnig þurft að taka lán að fjárhæð DKR 30.000 hjá Danske Bank til að greiða Landsbankalán sitt vegna endurgreiðslu námslánsins. Heildarlaun hennar á árinu 2000 hafi numið DKK 45.512 þannig að henni reiknaðist ekki tekjutengd afborgun. Heildarlaun á árinu 2001 verði DKR 118.754 en það sé undir þeim mörkum sem LÍN setji. Hún hafi fengið útborgað mánaðarlega á árinu 2001 um það bil DKR 6.700 en DKR 7.288 síðustu þrjá mánuði ársins. Árleg útgjöld hennar hafi numið DKR 57.289 og er að finna í gögnum málsins útlistun á útgjaldaliðum. Kærandi upplýsti jafnframt að hún nyti ekki húsaleigubóta og eigi engar eignir en taldi málskotsnefnd ganga of langt með því að óska upplýsinga um tekjur maka hennar og upplýsti því ekki um þær.

Kærandi mótmælir þeirri túlkun stjórnar LÍN á skilyrðum laga og reglurgerðar að fjárhagserfiðleikar lánþega þurfi að vera óviðráðanlegar eða þannig að hann geti ekki haft stjórn á þeim sjálfur. Í reglunum sé einungis talað um að aðstæður verði að vera skyndilegar og verulegar ef lánþegi hefur haft það háar tekjur á fyrra ári að honum reiknist viðbótargreiðsla. Kæranda reiknist ekki viðbótargreiðsla og því uppfylli hún skilyrðin fyrir undanþágu. Hins vegar bendir hún á að hún hafi ekki getað farið út á vinnumarkaðinn og aflað þannig hærri tekna í 8 mánuði ársins 2001. Hún hafi verið í fæðingarorlofi frá 9. október 2000 til 26. mars 2001 en ekki fengið dagvistun fyrir barnið fyrr en 16. október 2001 og hafi hún verið í atvinnuleit síðan. Því megi segja að á árinu 2001 hafi orsakir fjárhagslegra aðstæðna hennar verið óviðráðanlegar frá 1. janúar til 26. mars vegna barneignarleyfis, til 10. júní vegna þess að ómögulegt væri að fá dagvistun fyrir börn hjá sveitarfélaginu fyrr en við 8 mánaða aldur barns, til u.þ.b. 24. júní þar sem barnið hefði verið í aðlögun í dagvistuninni og frá 17. október til 31. desember vegna atvinnuleysis. Einungis hefði því verið um það að ræða að kærandi hefði í fjóra mánuði átt um það val að vera heima hjá barni sínu.

Af hálfu stjórnar LÍN er á því byggt að þegar metið er hvort veita eigi undanþágu frá afborgun námslána eigi samkvæmt reglum sjóðsins að taka mið af því almenna skilyrði að lánþegi eigi árlega að endurgreiða að lágmarki fasta greiðslu sem sé óháð tekjum hans. Reglurnar heimili undanþágu frá meginreglunni en skyldi ekki stjórnina til að veita slíka undanþágu. Við það sé miðað að jafnræði milli umsækjenda sé tryggt.

Stjórn LÍN kveðst túlka þröngt þá heimild sem veitt sé í 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992 til undanþágu frá endurgreiðslu námslána og einungis heimilað undanþágu vegna umönnunar barna þegar um er að ræða veikindaumönnun eða aðra sambærilega umönnun með ungu barni. Ekki sé um slíkt að ræða í þessu máli og því hafi orsakasambandið á milli ætlaðra fjárhagsörðugleika og umönnunar barns enga þýðingu.

Þær upplýsingar sem kærandi hafi veitt við rekstur málsins sýni að ekki hafi orðið skyndilegar og verulegar breytingar á högum hennar sem jafna megi við alvarleg veikindi eða slys, sbr. 1. málslið 6. mgr. 8. gr. laga um LÍN. Þær staðfesti einnig að kærandi eigi ekki við verulega fjárhagsörðugleika að etja, sbr. skilyrði 2. málsliðar sömu málsgreinar. Upplýsingarnar leiði til þess að umönnun barns, atvinnuleysi eða aðrar þær aðstæður, sem eru taldar upp í málsgreininni, breyta ekki niðurstöðu málsins og séu því engar forsendur til annars en að staðfesta úrskurð stjórnarinnar.

Niðurstaða

Í 1. mgr. 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992 segir að árleg endurgreiðsla ákvarðist í tvennu lagi, annars vegar sé föst greiðsla, sem innheimt sé á fyrri hluta ársins óháð tekjum, og hins vegar viðbótargreiðsla sem innheimt sé á síðari hluta ársins og er háð tekjum fyrra árs. Samkvæmt 6. mgr. 8. gr. er stjórn sjóðsins heimilt að veita undanþágu frá ársgreiðslu skv. 1. mgr. ef nám, atvinnuleysi, veikindi, þungun, umönnun barna eða aðrar sambærilegar ástæður valda verulegum fjárhagsörðugleikum hjá lánþega eða fjölskyldu hans. Í 10. gr. reglugerðar um lánasjóðinn nr. 602/1997 er að finna nánari útlistun á þeim fjárhagsörðugleikum sem geta veitt heimild til undanþágu frá fastri árgreiðslu en það er þegar námsmaður hefur haft svo lágar tekjur á fyrra ári að honum reiknast ekki viðbótargreiðsla og fjárhagur hans hefur ekki batnað á endurgreiðsluárinu. Sama regla kemur fram í grein 7.4. í úthlutunarreglum LÍN.

Með vísan til orðalags framangreindra ákvæða verður ekki fallist á það með stjórn LÍN að skilyrði þeirra um umönnun barna verði skýrð svo þröngri túlkun að einungis komi til álita að meta undanþágubeiðnir þeirra sem hafa annast um veik eða mjög ung börn. Hér verður hins vegar að líta til þess hvort umönnun barns kæranda hafi leitt til verulegra fjárhagsörðugleika hennar eða fjölskyldu hennar.

Samkvæmt upplýsingum kæranda voru heildartekjur hennar á endurgreiðsluárinu DKR 118.754. Eru aðilar málsins ósammála um það hvort sú fjárhæð sé yfir viðmiðunarmörkum lánasjóðsins þannig að kæranda reiknist tekjutengd afborgun. Af hálfu stjórnar LÍN er því haldið fram að tekjurnar nemi kr. 1.390.669 miðað við meðalgengi ársins 2001 og því eigi kærandi að óbreyttu að greiða bæði fasta afborgun af námsláni sínu 1. mars 2002 og tekjutengda afborgun 1. september 2002. Þetta leiði til þess að fjárhagsörðugleikar hennar eða örðugleikar til tekjuöflunar á árinu 2001 teljist ekki verulegir.

Af framansögðu verður ráðið að stjórn LÍN hafi við mat sitt á undanþágubeiðni kæranda talið að vegna þess að henni reiknaðist tekjutengd afborgun væru fjárhagserfiðleikar hennar ekki verulegir í skilningi laga og reglna um sjóðinn. Telja verður eðlilegt að setja ákveðin viðmið þegar fjárhagsaðstæður eru metnar en slík viðmið geta ekki komið í veg fyrir það að stjórn LÍN skoði allar aðstæður kæranda óháð því hvort tekjur hennar á endurgreiðsluárinu náðu viðmiðunarmarkinu eða ekki. Af gögnum frá stjórn LÍN verður ekki séð að slíkt mat hafi farið fram á aðstæðum kæranda að nægilegt sé til ákvörðunar á því hvort undanþága verði veitt. Þykir því verða að fella hinn kærða úrskurð stjórnar LÍN úr gildi og leggja fyrir stjórnina að meta beiðni kæranda að nýju með hliðsjón af öllum aðstæðum hennar í ljósi framkominna gagna.

Úrskurðarorð

Úrskurður stjórnar LÍN frá 2. apríl 2001 í málinu nr. I-8/01 er felldur úr gildi.