Úrskurður

Ár 2002, föstudaginn 31. maí, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu nr. L-6/2002.

Kæruefni

Með bréfi dagsettu 14. mars 2002 en mótteknu 20. mars sl. kærði kærandi úrskurð stjórnar LÍN í máli nr. I-77/99 frá 1. mars 2002 þar sem stjórnin staðfesti fyrri úrskurð sinn í málinu frá 25. nóvember 1999 þar sem stjórnin hafði hafnað beiðni kæranda um undanþágu frá árlegri endurgreiðslu námslána hans.

Mál þetta hefur tvisvar áður komið til kasta málskotsnefndar. Upphaflega staðfesti málskotsnefnd niðurstöðu LÍN frá 25. nóvember 1999 með úrskurði 19. janúar 2000. Kærandi leitaði álits Umboðsmanns Alþingis og var niðurstaða hans sú í áliti dagsettu 29. maí 2001 að stjórn LÍN og málskotsnefnd hefðu ekki afgreitt beiðni kæranda með þeim hætti sem 6. mgr. 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992 gerði ráð fyrir. Mæltist Umboðsmaður til þess að málskotsnefnd tæki málið til skoðunar á ný kæmi fram ósk þess efnis.

Þann 26. júlí 2001 sendi LÍN málskotsnefnd erindi kæranda þar sem hann óskaði eftir endurupptöku málsins með vísan til álits Umboðsmanns. Málið var endurupptekið á fundi málskotsnefdar 12. september 2001 með vísan til 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Með bréfi dagsettu 18. september 2001 var kæranda tilkynnt um endurupptökuna og óskað eftir frekari upplýsingum m.a. um fjárhagslegar aðstæður hans á þeim tíma þegar undanþágubeiðni hans var til meðferðar hjá LÍN. Bréfið til kæranda var ítrekað 17. október 2001. Afrit bréfsins til kæranda var sent LÍN. Þá var LÍN tilkynnt um endurupptöku málsins með bréfi dagsettu 18. september 2001.

Kærandi óskaði í bréfi dagsettu 18. október 2001 eftir útskýringum á spurningum sem málskotsnefnd hafði lagt fyrir hann. Málskotsnefnd skýrði fyrri fyrirspurn sína í bréfi dagsettu 25. október 2001. Kærandi sendi svör sín í bréfi dagsettu 31. október 2001. Með bréfi dagsettu 8. nóvember 2001 var enn óskað upplýsinga og gagna frá kæranda og var það síðan ítrekað með bréfi dagsettu 29. nóvember 2001. Athugasemdir kæranda og gögn voru síðan sendar nefndinni með bréfi dagsettu 13. desember 2001, sem send var stjórn LÍN með bréfi dags. 17. janúar 2002, þar sem stjórninni var gefinn kostur á að tjá sig um þau. Stjórn LÍN gerði frekari athugasemdir í bréfi dags. 28. janúar 2002. Í úrskurði dagsettum 14. febrúar sl. felldi málskotsnefnd úrskurð stjórnar LÍN úr gildi á þeim forsendum að málskotsnefnd hefði aflað gagna sem lágu ekki fyrir þegar stjórn LÍN komst að niðurstöðu en það hefði verið nauðsynlegt við framkvæmd skyldubundins mats stjórnarinnar.

Stjórn LÍN felldi úrskurð í málinu 1. mars sl. og staðfesti fyrr niðurstöðu sína frá 25. nóvember 1999. Kærandi kærði úrskurðinn til málskotsnefndar með bréfi dags. 14. mars sl. og var stjórn LÍN tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 21. mars sl. Jafnframt var stjórninni gefinn kostur á að tjá sig um hana innan fjórtán daga og óskað eftir að lögð yrðu fram öll skjöl sem lágu fyrir þegar stjórnin kvað upp úrskurð sinn. Kæranda var sent afrit bréfsins með bréfi dagsettu 21. mars sl. Athugasemdir stjórnar LÍN eru dagsettar 1. apríl sl. Kæranda var sent afrit bréfs stjórnar LÍN með bréfi dagsettu 5. apríl sl. og gefinn 14 daga frestur til að tjá sig frekar. Athugasemdir kæranda voru settar fram í bréfi dags. 11. apríl sl. sem barst málskotsnefnd 17. sama mánaðar. Stjórn LÍN var sent afrit af bréfi kæranda með bréfi nefndarinnar dags. 23. apríl sl. og stjórninni gefinn 14 daga frestur til að gera frekari athugasemdir. Athugasemdir eru gerðar í bréfi dags. 7. maí sl. og voru þær sendar kæranda með bréfi dags. 8. maí sl. þar sem honum var gefinn 14 daga frestur til að koma frekari sjónarmiðum sínum á framfæri við málskotsnefnd. Í ódagsettu bréfi gerir kærandi athugasemdir við síðasta bréf stjórnar LÍN og kveðst ekki munu svara frekari málflutningi hennar.

Málsatvik og ágreiningsefni

Kærandi býr í Danmörku og er gullsmiður að mennt. Hann sótti um undanþágu frá afborgun námslána vegna breytinga sem urðu á högum hans vegna mænusiggssjúkdóms sem veldur því að hann getur ekki sinnt starfi sínu. Kærandi kveður sjúkdóminn vera lömunarsjúkdóm sem endi með því að sjúklingurinn verði bundinn hjólastól. Kærandi kveðst vera á hæstu sjúkrabótum vegna sjúkdómsins en skattar séu háir í Danmörku og því hafi hann úr litlu að spila. Á árinu 1999 hafi hann fengið endanlega sjúkdómsgreiningu og hann skilið við konu sína. Þá hafi hann ekki unnið neitt frá því í júlí 1998.

Eftir endurupptöku málsins sendi kærandi málskotsnefndinni upplýsingar um tekjur hans skv. „årsopgörelse“ 1999 og 2000 auk gagna um kostnað vegna lyfja eins mánaðar og frádrátt á bótagreiðslum hans.

Til stuðnings kröfu sinni hefur kærandi vísað til ákvæða 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992 þar sem kveðið er á um að heimilt sé að veita undanþágu frá árlegri endurgreiðslu að hluta eða öllu leyti ef skyndilegar og verulegar breytingar verða á högum skuldara, t.d. ef hann veikist alvarlega eða verður fyrir slysi er skerðir til muna ráðstöfunarfé hans og möguleika til að afla tekna. Hann vísar jafnframt til þess að meta beri félagslegar aðstæður hans þar sem hann hafi gengið í gegnum erfiðan hjónaskilnað 1997 til 1999. Kærandi krefst þess að öll læknisvottorð verði að fullu virt.

Stjórn LÍN vísar eins og kærandi til 8. gr. laganna um LÍN, sbr. lög nr. 67/1997. Þá bendir stjórnin á ákvæði 9. gr. reglugerðar um LÍN nr. 602/1997 en þar segi:

"Nú gefur útsvarsstofn vegna tekna á fyrra ári ekki rétta mynd af fjárhag lánþega á endurgreiðsluári, vegna skyndilegra og verulegra breytinga sem hafa orðið á högum hans milli ára, t.d. ef hann veikist alvarlega eða verður fyrir slysi er skerðir til muna ráðstöfunarfé hans og möguleika til að afla tekna. Ef lánþegi gerir skriflega grein fyrir þessum breyttu högum sínum og styður hana tilskildum gögnum, er sjóðsstjórn heimilt að veita undanþágu frá árlegri endurgreiðslu, ýmist til lækkunar eða niðurfellingar á greiðslum eftir atvikum."

Stjórn LÍN vísar til þess að í ákvæðum laganna og reglugerðarinnar sé það ófrávíkjanlegt skilyrði fyrir veitingu undanþágu að tilteknar ástæður valdi verulegum fjárhagsörðugleikum hjá lánþega eða fjölskyldu hans. Bent er á að kærandi hafi verið í vanskilum með afborganir námslána sinna frá hausti 1997. Samkvæmt innsendum gögnum hafi hann misst atvinnu sína um miðjan ágúst 1998 og hafi verið án atvinnu síðan. Tekjur kæranda hafi verið kr. 2.653.342 fyrir árið 1996, kr. 2.349.015 fyrir árið 1997 og kr. 1.700.844 fyrir árið 1998 miðað við meðalgengi dönsku krónunnar umrædd ár. Stjórn sjóðsins telur að kærandi geti ekki átt rétt á undanþágu vegna gjalddaganna 1. september 1997, 1. mars 1998 og 1. september 1998 þar sem hann hafi ekki misst atvinnu sína fyrr en um miðjan ágúst 1998 og hafi auk þess reiknast tekjutengd afborgun umrædd ár.

Þá er það mat stjórnar LÍN að ekkert nýtt hafi komið fram í málinu, sem réttlætt geti undanþágu frá afborgunum. Þrátt fyrir hjónaskilnað á árinu 1997 gefi útsvarsstofn áranna 1996 og 1997 rétta mynd af fjárhag kæranda í september 1997 og mars 1998. Hann hafi verið í fullri vinnu á þessum tíma og engar skyndilegar og verulegar breytingar hafi orðið á högum hans sem jafna megi við alvarleg veikindi eða slys er skert hafi möguleika hans til að afla tekna.

Stjórn LÍN hefur túlkað 9. gr. reglugerðar nr. 602/1997 þannig að litið sé til þess hvort líklegt sé að greiðanda muni reiknast tekjutengd afborgun á næsta ári eftir að skyndilegar breytingar eigi sér stað. Af gögnum málsins megi ráða að hann hafi sem svarar til u.þ.b. 1.400.000 íslenskra króna í tekjur á ári og því muni honum reiknast tekjutengd afborgun árið 2000. Stjórnin telji því ekki efni til að verða við kröfu kæranda eins og málum sé háttað.

Þá hefur stjórn LÍN bent á að gögn, sem kærandi lagði fram eftir endurupptöku málsins hjá málskotsnefnd, breyti engu um afgreiðslu stjórnarinnar 25. nóvember 1999 þar sem þau hafi ekkert með aðstæður hans að gera á árunum 1997 og 1998 þegar honum bar lögum samkvæmt að endurgreiða námslán sitt. Stjórnin vísar jafnframt til þess að samkvæmt reglum LÍN þurfi atvinnuleysi að hafa varað lengur en í 4 mánuði til að geta réttlætt undanþágu frá afborgun.

Niðurstaða

Ákvæði 8. gr. laga nr. 21/1992 sbr. lög nr. 67/1997 og 9. gr. reglugerðar nr. 602/1997 veita stjórn LÍN heimild til að veita undanþágu frá árlegri endurgreiðslu, ýmist til lækkunar eða niðurfellingar á greiðslum eftir atvikum, ef nánar tilgreindar ástæður eru fyrir hendi.

Eins og áður kom fram, lagði kærandi fram frekari gögn um fjárhagslegar aðstæður sínar eftir að mál hans var endurupptekið hjá málskotsnefnd. Kemur þar fram að hagur hans hefur frekar farið versnandi og hann haft útgjöld af lyfjakaupum. Við mat á því hvort veita skuli kæranda umbeðna undanþágu verður að líta til þess hvernig aðstæður hans voru á þeim tíma þegar beiðnin var sett fram og hvort sjúkdómurinn hafði áhrif á ráðstöfunartekjur hans og aðrar aðstæður. Eðlilegt er að settar séu viðmiðunarreglur eins og þær sem koma fram í úthlutunarreglum LÍN. Hins vegar koma þær ekki í veg fyrir það að stjórn LÍN kanni aðstæður hvers og eins lánþega, sem óskar eftir undanþágu, og leggi í framhaldi af þeirri rannsókn mat á það hvort rétt sé að veita undanþágu eða ekki.

Málskotsnefnd hefur í tvígang aflað gagna sem ekki lágu fyrir þegar stjórn LÍN komst að niðurstöðu í máli kæranda 25. nóvember 1999. Með vísan til álits Umboðsmanns Alþingis nr. 2929/2000 í máli kæranda er ljóst að til þess að framkvæma skyldubundið mat sitt á aðstæðum kæranda var þörf á að afla þeirra við meðferð málsins þar sem ekki er útilokað að þau gætu haft áhrif á niðurstöðu stjórnarinnar í málinu.

Stjórn LÍN hefur nú fengið öll framkomin gögn og lagt úrskurð á málið öðru sinni. Fram kemur í bréfi stjórnar LÍN til málskotsnefndar dags. 28. janúar sl. að gögn þau, sem kærandi hafi nú lagt fram, breyti engu um afgreiðslu stjórnarinnar 25. nóvember 1999 þar sem þau hafi ekkert með aðstæður hans að gera á árunum 1997 og 1998 þegar honum hafi borið lögum samkvæmt að endurgreiða af námsláni sínu til sjóðsins. Er þessi afstaða stjórnar LÍN ítrekuð í bréfi til kæranda dagsettu 1. mars sl. en þar segir að stjórnin hafi öðru sinni yfirfarið og lagt mat á gögnin, sem málskotsnefnd aflaði, en að ekki verði séð að þau geti breytt afgreiðslu stjórnarinnar þar sem þau hafi ekkert með aðstæður kæranda að gera þegar vanskil hans við sjóðinn hófust. Sami skilningur stjórnar LÍN kemur fram í bréfi frá 7. maí sl. á þann veg að við mat á beiðni um undanþágu beri að taka mið af aðstæðum á þeim tíma þegar afborgun fellur í gjalddaga.

Rökstuðningur stjórnar LÍN fyrir höfnun á undanþágubeiðni kæranda miðast við framangreindan skilning á því við hvaða tímamark eigi að miða fjárhagserfiðleika kæranda við. Ekki verður séð að hjá stjórninni hafi farið fram rannsókn á fjárhagslegum aðstæðum kæranda á þeim tíma þegar umsókn hans um undanþágu var til meðferðar hjá sjóðnum eins og hefði átt að gera, sbr. framangreint álit Umboðsmanns Alþingis í máli kæranda.

Með vísan til framanritaðs verður því að telja að rannsókn á fjárhagslegum aðstæðum kæranda hafi ekki verið næg. Niðurstaða málskotsnefndar er því sú að fella verði hinn kærða úrskurð úr gildi og leggja fyrir stjórn LÍN að meta beiðni kæranda að nýju með hliðsjón af aðstæðum hans á því tímamarki þegar beiðni hans var til meðferðar.

Úrskurðarorð

Úrskurður stjórnar LÍN frá 1. mars 2002 í máli nr. I-77/99 er felldur úr gildi.