Úrskurður
Ár 2005, fimmtudaginn 20. janúar, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu nr. L-6/2004.
Kæruefni
Með ódagsettu bréfi kærði lánþegi, úrskurð stjórnar LÍN í máli
nr. L-19/2004 frá 7. apríl 2004 þar sem stjórnin synjaði beiðni hans um að
afgreiðsla LÍN á námsláni hans frá 15. febrúar 2004 verði endurskoðuð og hækkuð
sem nemur þeirri rýrnun í virði sem orðið hefur milli bandaríkjadals og
íslenskrar krónu frá því lánsloforð var gefið út í ágúst 2003 til
útborgunardags. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dags. 14. maí 2004
og jafnframt gefinn 14 daga frestur til að tjá sig um hana og var kæranda sent
afrit þessa bréfs. Athugasemdir stjórnar LÍN komu fram í bréfi dags. 24. maí sl.
og var afrit þess sent kæranda með bréfi dags. 26. maí sl. Kærandi sendi frekari
athugasemdir til málskotsnefndar 8. júní sl. og var stjórn LÍN sent afrit bréfs
kæranda með bréfi dags. 5. júlí sl. Stjórn LÍN sendi bréf dags. 9. júlí þar sem
hún kvaðst ekki gera frekari athugasemdir.
Með bréfi dags. 21. október
sl. fór málskotsnefnd fram á það við kæranda að hann upplýsti hvernig hann hefði
skaðast af þeirri gengisbreytingu sem hann nefni. Afrit bréfsins var send stjórn
LÍN með bréfi dags. sama dag. Kærandi sendi málskotsnefnd bréf dags. 31. október
sl. og var stjórn LÍN sent afrit þess með bréfi dags. 25. nóvember sl. Engar
frekari athugasemdir hafa borist frá stjórn LÍN. Með bréfi dags. 16. desember
2004 var kæranda enn sent bréf þar sem þess var óskað að hann upplýsti hvort og
þá með hvaða hætti gengismunur bandaríkjadals á umræddu tímabili hefði haft
áhrif á ráðstöfunartekjur hans og framfærslu á tímabilinu og var óskað svars
innan 14 daga. Kærandi óskaði eftir frekari fresti í bréfi til málskotsnefndar
dags. 23. desember sl. en svar kæranda er dags. 6. janúar 2005.
Málsatvik og ágreiningsefni
Kærandi stundar nám í Rússlandi og fær framfærslulán frá LÍN
sem reiknuð eru út í bandaríkjadölum samkvæmt fylgiskjali II í úthlutunarreglum
sjóðsins. Kærandi skaut máli sínu til málskotsnefndar þar sem gengi
bandaríkjadals gagnvart íslenskri krónu hefði lækkað um 17,5% frá því lánsloforð
var gefið út þar til kom að útborgun 15. febrúar sl. Hefur kærandi krafist þess
að afgreiðsla námslána hans verði endurskoðuð. Aðalkrafa hans lýtur að því að
afgreiðsla framfærslulána hans frá 15. febrúar sl. verði reiknuð á því gengi sem
bandaríkjadalur var skráður á við útgáfu lánsloforðs í lok ágúst 2003. Kærandi
gerir allmargar varakröfur og er sú fyrsta á þá leið að upphæð mánaðarlegrar
framfærslu verði umreiknuð í myntir eða vísitölur á innbyrðis gengi 5. maí 2003
og námslán afgreidd í samræmi við það á skráðu gengi viðkomandi mynta þann dag
sem lánsloforð var gefið út, þannig: að reiknað sé út frá þróun gengisvísitölu
íslensku krónunnar frá 5. mars 2003 til 29. ágúst sama ár, að reiknað sé út frá
þróun gengisskráningar evru á sama tímabili eða að reiknað sé út frá þróun
gengisskráningar rúblu á sama tímabili. Þá gerir kærandi kröfu um að upphæð
mánaðarlegrar framfærslu verði reiknuð yfir í evru á því gengi sem var við
síðustu endurskoðun reglna sjóðsins 5. maí 2003 og afgreiðslu lána verði reiknuð
í evrum á því gengi sem var 15. febrúar 2004 eða að upphæðin ráðist af gengi
íslensku krónunnar með sama hætti. Einnig gerir kærandi þá kröfu að framfærsla
hans verði reiknuð sem hlutfall af framfærslu á Íslandi eins og það hlutfall
birtist í fylgiskjali II er á móti þeim 77.500 krónum sem ætlaðar eru til
framfærslu á Íslandi á gengi 5. maí 2003. Þá gerir kærandi kröfu um að honum
verði veitt aukalán er jafngildi framfærslu eins mánaðar í samræmi við ákvæði
greinar 4.9.1. þar sem flokka megi stórfellt tap hans af gengisþróun á
tímabilinu frá útgáfu lánsloforðs sem stórfellda röskun á stöðu hans og högum.
Útfærir kærandi þessa kröfu sína frekar í kærunni. Kærandi gerir enn fremur
kröfu til þess að framfærsla hans verði reiknuð út miðað við rúblu á því gengi
sem ríkti við síðustu endurskoðun reglna sjóðsins 5. maí 2003 og að afgreiðsla
lána hans verði reiknuð í rúblum á því gengi sem ríkti 15. febrúar 2004. Síðasta
varakrafa kæranda er sú að LÍN endurskoði lánsafgreiðslu sína frá 15. febrúar
2004 og hækki eins og sjóðnum þyki eðlilegt í ljósi aðstæðna. Þá gerir kærandi
kröfu um málskostnað að fjárhæð 15.000 krónur og bætur sem nemi 2% af
heildarframfærslulánum vetrarins vegna fjárhagslegra óþæginda hans. Til vara
krefst hann þess að LÍN greiði honum fjárhæð sem sjóðnum þyki eðlileg vegna
málskostnaðar og bætur vegna vaxtakostnaðar og fjárhagslegra óþæginda eins og
sjóðnum þykja hæfilegar.
Kærandi hefur rökstutt kröfur sínar í löngu
máli og gerir einnig ýmsar athugasemdir við reglur og framkvæmd LÍN. Verða hér
raktar helstu röksemdir kæranda til stuðnings kröfum hans. Kærandi byggir m.a. á
því að enga skýra heimild né útskýringar sé að finna í grein 5.2.2. í
úthlutunarreglum LÍN til að reikna lánin út í bandaríkjadollar í stað rúblu.
Viðmiðun við bandaríkjadal hafi skapað kæranda tjón á umræddu tímabili. Þá sé
engin heimild til þess að reikna grunnframfærslu í útlöndum sem hlutfall af
grunnframfærslu á Íslandi eins og gert er ráð fyrir í grein 3.1.2. Sé hvergi að
finna tilgreiningu um það við hvaða tímamark eigi að miða umreikning af
framfærslu á Íslandi yfir í erlenda mynt.
Þá byggir kærandi á því að LÍN
bregðist því hlutverki sínu skv. 3. gr. laga nr. 21/1992 veita námsmönnum
framfærslulán sem nægi til að standa straum af náms- og framfærslukostnaði meðan
á námi stendur með því að koma ekki til móts við námsmenn sem orðið hafa fyrir
gengistapi. Kærandi telur jafnframt óeðlilegt að ýmsir frádráttarliðir séu
reiknaðir út á gengi 5. maí 2003 þegar lánin séu reiknuð út frá gengi hins
erlenda gjaldmiðils við útborgun. Þróun bandaríkjadals hafi með þessu móti leitt
til óhagstæðs útreiknings fyrir hann.
Kærandi bendir einnig á ýmis rök
fyrir því að miða eigi við gengi gjaldmiðla á útgáfudegi lánsloforðs við
útborgun námsláns. Helst komi til álita að áætlanir námsmanna um fjárþörf miðist
við þann dag og að túlka beri lánþega í hag þegar LÍN greiðir út lán. Þá sé
skortur á reglum um það hvernig námsmenn séu varðir gegn óhagstæðum
gengissveiflum brot á 65. gr. stjórnarskrárinnar, 2. gr. samningsviðauka nr. 1
við lög um mannréttindasáttmála Evrópu um rétt til menntunar, 11. gr. laga um
alþjóðasamninga um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg réttindi nr. 10/1972
og 13. gr. sömu laga. Kærandi telur ósanngjarnt að stórfelld lækkun á gengi
bandaríkjadals á umræddu tímabili sé ekki talin til fjárhagslegra áfalla í
skilningi greinar 4.9.1. í úthlutunarreglum LÍN.
Stjórn LÍN bendir á að
grunnframfærsla í Rússlandi sé ákveðið hlutfall af grunnframfærslu á Íslandi
skv. grein 3.1.2. í úthlutunarreglum sjóðsins og sé hlutfallið endurskoðað
árlega með nýjum úthlutunarreglum og með tilliti til verðlags- og gengisþróunar.
Framfærslukostnaður í Rússlandi hafi verið ákveðinn fyrir skólaárið 2003-2004 í
bandaríkjadölum og sé hann bundinn af þeirri framfærslutölu. Enga heimild sé að
finna í grein 4.9.1. til að bæta námsmönnum upp ætlað gengistap eða kostnað
vegna gengisbreytingar. Fullyrðingar kæranda um gengistap vegna styrkingar
íslensku krónunnar séu ekki á rökum reistar því hann hafi hvorki sýnt fram á
útgjöld í íslenskum krónum né gert grein fyrir mögulegum fjármagnstekjum eða
fjármagnskostnaði eftir að hann hóf nám haustið 2003. Námslán kæranda séu
afgreidd í samræmi við ákvæði greinar 5.2.2. og því í samræmi við lög og reglur.
Niðurstaða
Í 3. gr. laga nr. 21/1992 um LÍN segir m.a.:
"Miða
skal við að námslán samkvæmt lögum þessum nægi hverjum námsmanni til að standa
straum af náms- og framfærslukostnaði meðan á námi stendur að teknu tilliti til
fjölskyldustærðar námsmanns. Stjórn sjóðsins er heimilt að taka tillit til
búsetu og annarra atriða er áhrif kunna að hafa á fjárhagsstöðu námsmanns.
Stjórn sjóðsins setur nánari ákvæði um úthlutun námslána."
Samkvæmt
heimild í framangreindu lagaákvæði hefur stjórn LÍN sett reglur um útreikning
námslána til náms erlendis. Í grein 5.2.2. í úthlutunarreglum LÍN kemur fram sú
meginregla að námslán er reiknað út í mynt viðkomandi námslands og mælt fyrir um
með hvaða hætti sá útreikningur er framkvæmdur. Þá er í reglunum skýrt kveðið á
um það við hvaða mynt ber að miða fyrir hvert land fyrir sig, sbr. fylgiskjal
II, og hefur um langt árabil verið stuðst við bandaríkjadal við útreikning lána
námsmanna í Rússlandi og hefur það verið gert í þeim tilgangi að verja námsmenn
fyrir veikri stöðu íslensku krónunnar gagnvart erlendum gjaldmiðlum. Verða
reglur þessar ekki taldar brjóta í bága við ákvæði laga um LÍN nr. 21/1992.
Ljóst er að gengisbreytingar geta valdið því að fjárhæð útborgaðra
námslána getur verið hærri eða lægri en hún var þegar lánsloforð var gefið.
Verður því að ganga úr skugga um hvort slíkar breytingar valda því að námsmaður
njóti ekki þeirrar réttinda sem honum ber lögum samkvæmt. Eins og áður er rakið
ber skv. 3. gr. laganna um LÍN að miða við að námslán nægi hverjum námsmanni til
að standa straum af náms- og framfærslukostnaði meðan á námi stendur.
Málskotsnefnd hefur óskað eftir því við kæranda málsins að hann gefi upplýsingar
um hvernig hann hafi skaðast af gengisbreytingum á tímabilinu frá útgáfu
lánsloforðs til útborgunar láns hans. Hefur kærandi vísað til þess að raunvirði
framfærsluláns hans hafi skerst vegna gengisbreytinganna og vísað til taflna sem
hann sendi nefndinni máli sínu til stuðnings. Kærandi dregur í þeim töflum upp
annars vegar raunverulega afgreiðslu lána hans og hins vegar þá afgreiðslu sem
hann telur réttari. Gögn þessi sýna ekki fram á að afgreitt námslán kæranda hafi
ekki dugað honum til að standa straum af náms- og framfærslukostnaði meðan á
námi stendur. Önnur gögn málsins varpa ekki frekari ljósi á það atriði. Þá hefur
kærandi ekki upplýst hvort og þá hvernig gengismunur bandaríkjadals á umræddu
tímabili hefði haft áhrif á ráðstöfunartekjur hans og framfærslu á tímabilinu.
Verður því ekki talið að á rétti kæranda samkvæmt ákvæðum 3. gr. laganna um LÍN
hafi verið brotið. Í ljósi þessa er það niðurstaða málskotsnefndar að staðfesta
framangreinda niðurstöðu LÍN.
Úrskurðarorð
Úrskurður stjórnar LÍN frá 7. apríl 2004 í málinu nr. L-19/04 er staðfestur.