Kæruefni

Með kæru sem barst málskotsnefnd þann 19. janúar 2011 kærði kærandi úrskurð stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 22. október 2010 þar sem beiðni kæranda um niðurfellingu á öllum innheimtu- og dráttarvaxtakostnaði vegna gjaldfallinna afborgana á láni lántaka sem kærandi er ábyrgðarmaður fyrir var hafnað. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 28. febrúar 2011 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kæranda var sent afrit bréfsins sama dag. Athugasemdir stjórnar LÍN voru settar fram í bréfi dagsettu 14. febrúar 2011 og var afrit þess sent kæranda og honum jafnframt veittur frestur til að koma að athugasemdum sínum. Athugasemdir hans bárust með bréfi dagsettu 9. apríl 2011.

Málsatvik og ágreiningsefni

Kærandi er ábyrgðarmaður að láni hjá LÍN en greiðslufall varð af hálfu greiðanda á árinu 2006. LÍN sendi út ítrekanir þann 20. mars, 11. apríl og 3. maí 2006 til greiðanda vegna greiðslufallsins. Seinni tvær ítrekanirnar voru einnig stílaðar á kæranda sem ábyrgðarmanns en bárust honum ekki þar sem upplýsingar um heimilisfang hans lágu ekki fyrir hjá LÍN. Í kjölfar innheimtuviðvörunar sem dagsett var 12. mars 2008 tók lögmannsstofa að sér löginnheimtu kröfunnar. LÍN fékk upplýsingar frá kæranda um heimilisfang hans í Noregi í apríl 2008. Kærandi hafði samband við LÍN eftir að hafa móttekið áminningu frá innheimtuaðila sem dagsett var 18. ágúst 2010. Náðu vanskilin þá aftur til 1. mars 2006. Kærandi greiddi höfuðstól kröfunnar samkvæmt áminningunni þann 21. ágúst 2010. Í framhaldi fór hann fram á niðurfellingu á öllum innheimtu- og dráttarvaxtakostnaði vegna gjaldfallinna afborgana á láninu. Beiðninni var hafnað af LÍN. Kærandi fór fram á það í kæru að LÍN legði fram í málinu þær verklagsreglur sem fari eigi eftir þegar tilkynningu um vanskil er komið á framfæri við ábyrgðarmann. Einnig fór kærandi fram á það að LÍN legði fram upplýsingar og staðfest afrit af þeim gögnum sem sýndu með hvaða hætti honum hafi á árunum 2006 fram til ágúst 2010 verið sendar tilkynningar um vanskil skuldabréfsins. Kærandi krefst þess að viðurkennt verði að hann hafi staðið við og uppfyllt skyldur sínar sem ábyrgðarmaður með greiðslu höfuðstóls skuldarinnar kr. 285.777 þann 21.ágúst 2010. LÍN fer fram að úrskurður stjórnarinnar frá 22. október 2010 verði staðfestur.

Sjónarmið kæranda

Kærandi telur að skuldin sé að fullu greidd þar sem hann hafi greitt höfuðstól kröfunnar innan viku frá því að honum varð fyrst kunnugt um vanskil lánsins. Kærandi telur að áfallinn kostnaður og allir vextir séu á ábyrgð LÍN sem ekki hafi sinnt skyldu sinni að tilkynna honum á sannanlegan hátt um vanskil lánsins. LÍN hafi með þessari vanrækslu skert réttarstöðu og réttaröryggi hans sem ábyrgðarmanns. Kærandi byggir á því að áfallinn kostnaður sé eingöngu tilkominn vegna þeirrar handvammar LÍN að senda ekki til hans tilkynningu um vanskil lánsins og það sé alfarið á ábyrgð LÍN. Hann mótmælir því að honum hafi borist tilkynningar eða bréf varðandi málið hvorki frá LÍN eða innheimtuaðila fyrr 21. ágúst 2010. Hann bendir á að LÍN hafi a.m.k frá árinu 2008 haft vitneskju um heimilisfang hans í Noregi. Því beri honum ekki skylda til að greiða annað en höfuðstól kröfunnar sem hann hafi gert innan viku frá því að honum hafi borist bréf um vanskilin. Kærandi telur ljóst að áminningarbréf þau sem LÍN haldi fram að hafi verið send honum hafi ekki verið send með fullnægjandi áritun um heimilisfang þar sem á haus standi nafn kæranda og svo "Mosfellsbær, Noregur" og að tilkynning um vanskil hafi ekki verið send með sannanlegum hætti. Þá bendir kærandi á að hann hafi frá árinu 1997 haft sama heimilisfang og síma í Noregi. Það hafi einnig verið heimilisfang hans þegar hann gekkst í ábyrgð að láni greiðanda. Hann bendir á að aðrar ríkisstofnanir á Íslandi hafi ekki átt í neinum vandkvæðum með að senda honum bréf til Noregs t.d. skattayfirvöld. Kærandi telur að það sé óeðlilegt að krefjast þess að hann sem ábyrgðarmaður sé að afla sér upplýsinga um stöðu lána sem hann sé í ábyrgð fyrir svo lengi sem þau séu í skilum að því að hann best viti. Það sé skylda kröfuhafa að upplýsa kæranda sem ábyrgðarmann um vanskil lánsins.

Kærandi mótmælir þeirri fullyrðingu LÍN að bréf um vanskil hafi verið send á heimilisfang hans áður en hann móttók bréfið þann 18. ágúst 2010. Einnig mótmælir hann því að það skipti hér máli til hvaða innheimtuaðgerða var gripið gagnvart skuldara. Þá séu það ekki málefnaleg rök af hálfu LÍN að blanda inn fjölskyldutengslum á milli greiðanda og ábyrgðarmanns eins og það gerir. Kærandi byggir á því að LÍN hafi verið kunnugt um rétt heimilisfang hans í Noregi eigi síðar en 21. apríl 2008. Það sé því óumdeilanlegt að frá og með þeim tíma hafi LÍN getað sent kæranda bréf um vanskilin með fullnægjandi hætti. Kærandi byggir einnig á því að LÍN sé ríkisstofnun og um hana gilda stjórnsýslulög nr. 37/1993 og hafi LÍN við meðferð þessa máls brotið gegn fjölmörgum ákvæðum laganna. Kærandi vísar í þessu sambandi sérstaklega til 7. gr. laganna um leiðbeiningarskyldu stjórnvalds, 10. gr. um rannsóknarregluna og 15. gr. um upplýsingarétt.

Sjónarmið LÍN

LÍN byggir á því að þau bréf sem stíluð hafi verið á heimilisfangið "Noregi, 270 Mosfellsbær", hafi ekki verið með slíka áritun utan á umslögunum heldur hafi fullt póstfang kæranda verið sérskráð á þau. Þannig hafi t.d. háttað til með bréfið sem viðurkennt sé af kæranda að hann hafi móttekið þann 21. ágúst 2010. LÍN bendir á að það hafi ekki verið fyrr en í apríl 2008 sem kærandi hafi upplýst LÍN um heimilisfang sitt. Um haustið hafi innheimtuaðili LÍN sent kæranda áminningu, dagsetta 6. nóvember 2008, á heimilisfang hans í Noregi. Þá er vísað til þess að lög um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 hafi tekið gildi þann 4. apríl 2009 en þau gildi ekki afturvirkt og nái því ekki til aðgerða sem áttu sér stað fyrir þann tíma. LÍN bendir á að jafnframt því sem áminning hafi verið send ábyrgðarmanni hafi innheimtuaðgerðum gagnvart greiðanda verið haldið áfram sem endað hafi með uppboði á fasteign hans en krafa LÍN hafi ekki fengist greidd af uppboðsandvirðinu. LÍN telur að þessi þróun hafi ekki átt að fara fram hjá kæranda sem sé faðir greiðanda og hafi honum því mátt vera ljóst hver ábyrgð hans væri sem ábyrgðarmanns. LÍN bendir á að á heimasíðu sjóðsins megi finna upplýsingar um verklag varðandi innheimtu námslána. Hvað varði sannanir á því að bréf hafi verið send og móttekin sé ekki annað því til sönnunar en frásögn starfsmanns innheimtuaðila LÍN sem sendi umrædd bréf. LÍN hafi ekki borið að senda slík bréf í ábyrgð. Ábyrgðarmenn hafi greiðan aðgang að upplýsingum um stöðu þeirra lána sem þeir séu ábyrgðarmenn að og hafi kærandi því getað haft samband við sjóðinn að eigin frumkvæði. LÍN byggir á því að ekki séu forsendur til staðar til að fella niður innheimtukostnaðinn í heild sinni enda nái vanskilin aftur til ársins 2006 og umtalsverður kostnaður sem fylgt hafi innheimtunni. Kæranda hafi verið boðin niðurfelling á hluta af kostnaðinum en því hafi verið synjað af hans hálfu.

Niðurstaða

Á árinu 2001 var undirritað samkomulag um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga. Að samkomulaginu, sem byggði á samkomulagi frá 1999, stóðu Samtök banka og verðbréfafyrirtækja f.h. aðildarfélaga sinna, Samband íslenskra sparisjóða f.h. sparisjóða, Neytendasamtökin og viðskiptaráðherra af hálfu stjórnvalda. Í samkomulaginu voru settar fram meginreglur til verndar ábyrgðarmönnum. Áherslan var á góðan undirbúning og upplýsingar um greiðslugetu greiðanda áður en ábyrgð var gefin svo og á upplýsingagjöf og tilkynningar til ábyrgðarmanna eftir að aðili hafði gengist í ábyrgð. Segir þannig í 5. gr. samkomulagins um upplýsingagjöf til ábyrgðarmanns eftir að til skuldaábyrgðar eða veðsetningar er stofnað: "Fjármálafyrirtæki ber að tilkynna ábyrgðarmanni um vanskil sem verða á fjárhagslegri skuldbindingu sem hann er í ábyrgð fyrir. Stefnt skal að því að slík tilkynning sé send innan 30 daga frá greiðslufalli skuldara". Lög um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 tóku gildi vorið 2009. Í 7. gr. laganna segir: Lánveitandi skal senda ábyrgðarmanni tilkynningu skriflega svo fljótt sem kostur er: a. um vanefndir lántaka, b. ef veð eða aðrar tryggingar eru ekki lengur tiltækar, c. um andlát lántaka eða að bú hans hafi verið tekið til gjaldþrotaskipta, d. eftir hver áramót með upplýsingum um stöðu láns sem ábyrgð stendur fyrir og yfirliti yfir ábyrgðir. Ábyrgðarmaður skal vera skaðlaus af vanrækslu lánveitanda á tilkynningarskyldu skv. 1. mgr. og ef vanræksla er veruleg skal ábyrgð falla niður. Ábyrgðarmaður verður ekki krafinn um greiðslur á dráttarvöxtum eða öðrum innheimtukostnaði lántaka sem fellur til eftir gjalddaga nema liðnar séu tvær vikur frá því að ábyrgðarmanni var sannanlega gefinn kostur á að greiða gjaldfallna afborgun. Lánveitandi getur ekki þannig að gildi hafi gagnvart ábyrgðarmanni gjaldfellt lán í heild sinni nema ábyrgðarmanni hafi áður verið gefinn kostur á að greiða gjaldfallnar afborganir lánsins . Í greinargerð með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 32/2009 segir um þetta ákvæði að hér sé fjallað um tilkynningaskyldu lánveitanda og afleiðingar þess að henni sé ekki sinnt. Að meginsjónarmiðið sé að lánveitandi tilkynni ábyrgðarmanni um öll þau atvik sem áhrif geti haft á forsendur ábyrgðar ábyrgðarmanni í óhag. Þá segir í greinargerðinni: Forsenda þess að lánveitandi geti innheimt dráttarvexti og annan vanskilakostnað er að hann hafi tilkynnt ábyrgðarmanni með hæfilegum fyrirvara um vanefndir lántaka. Hugsunin er sú að ábyrgðarmaður eigi þess ávallt kost að grípa inn í og greiða gjaldfallna afborgun eins og hún stendur á gjalddaga. Sams konar hugsun kemur fram í lokamálsgrein greinarinnar en þar er mælt fyrir um réttarstöðu ábyrgðarmanns við gjaldfellingu láns. Lánveitandi ber sönnunarbyrðina um að tilkynningarskyldu hafi verið gætt enda stendur honum það nær en ábyrgðarmanni.

Ljóst er að LÍN hefur fulla heimild til að krefja greiðanda eða ábyrgðarmann um greiðslu dráttarvaxta sem hljótast af vanskilum og um greiðslu kostnaðar af réttmætum og nauðsynlegum ráðstöfunum til að innheimta lán sem fara í vanskil þannig að LÍN verði skaðlaust af innheimtunni. Í lögum, reglugerð og reglum sem um LÍN gilda er ekki mælt fyrir með hvaða hætti standa skuli að innheimtu gagnvart ábyrgðarmanni þegar vanskil verða af hálfu greiðanda. Þrátt fyrir hina aukna áherslu á vernd ábyrgðarmanna á síðustu árum sem endurspeglast í fyrrgreindu samkomulagi frá 2001, dómum um ábyrgðir og ábyrgðarmenn og svo með setningu laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn virðist LÍN ekki hafa sett sér sérstakan verkferil til að styðjast við þegar um innheimtu gagnvart ábyrgðarmönnum er að ræða og greina þannig sérstöðu ábyrgðamanna þegar að innheimtu kemur. Á heimasíðu LÍN í dag er vísað um innheimtuferli gagnvart ábyrgðarmanni til þess innheimtuferlis sem gildir gagnvart greiðanda. Kærandi er búsettur í Noregi og hefur verið það í fjöldamörg ár og var hann búsettur þar þegar að hann gekkst í ábyrgð fyrir umræddu láni. Kærandi kveðst ekki hafa fengið tilkynningu um vanskil lánsins fyrr en með bréfi innheimtuaðila LÍN sem dagsett var 18. ágúst 2010. Í framhaldi greiddi kærandi höfuðstól kröfunnar en neitar að greiða dráttarvexti og þann innheimtu kostnað sem fallið hefur til áður en honum var tilkynnt um vanskilin.

Með vísan til þeirrar meginreglu sem fram kemur í 7. gr. laga nr. 32/2009, lögskýringagagna með lögunum, samkomulags um notkun ábyrgða á skuldum einstaklinga og til fullyrðinga kæranda um hvenær honum hafi borist áminning frá innheimtuaðila þar sem honum hafi fyrst verið gefinn kostur á að greiða gjaldfallnar afborganir, og til aðgerða hans í framhaldi af því, verður að telja að það snúi að LÍN að sýna fram á að kæranda hafi verið tilkynnt um vanskilin með fullnægjandi hætti og honum þannig gefið tækifæri á að koma láninu í skil áður en innheimtuaðgerðir voru hafnar. Að mati málskotsnefndar hefur LÍN ekki sýnt fram á að það með trúverðugum hætti að kæranda sem ábyrgðarmanni hafi verið veittar upplýsingar um vanskil lánsins og gefinn kostur á að greiða gjaldfallnar afborganir lánsins fyrr en í ágúst 2010. Verður kærandi því ekki krafinn um greiðslur á dráttarvöxtum eða öðrum innheimtukostnaði sem fallið hefur til frá gjaldföllnum gjalddögum. Með vísan til framangreinds er hin kærða niðurstaða í úrskurði stjórnar LÍN frá 22. október 2010 í máli kæranda felld úr gildi.

Úrskurðarorð

Úrskurður stjórnar LÍN í máli kæranda frá 22. október 2010 er felldur úr gildi.