Úrskurður
Ár 2013, miðvikudaginn 29. maí, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu nr. L-55/2012.
Kæruefni
Með kæru sem barst málskotsnefnd 20. desember 2012 kærði kærandi úrskurð stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 24. september 2012, þar sem kæranda var synjað um undanþágu frá fastri afborgun námsláns á árinu 2012. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi sama dag og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kæranda var sent afrit bréfsins sama dag. Athugasemdir stjórnar LÍN voru settar fram í bréfi dagsettu 7. janúar 2013. Með bréfi dagsettu 13. janúar 2013 var kæranda gefinn kostur á að gera athugasemdir við svör stjórnar LÍN. Athugasemdir kæranda bárust með bréfi dagsettu 2. febrúar 2013. Málskotsnefnd óskaði frekari skýringa stjórnar LÍN þann 23. apríl 2013. Barst svar stjórnar LÍN 30. apríl 2013 og var afrit þess sent kæranda sama dag. Frekari athugasemdir bárust ekki frá kæranda.
Málsatvik og ágreiningsefni
Kærandi er skuldari námsláns hjá LÍN en stundar jafnframt nám.
Kærandi fór þess á leit við LÍN vorið 2012 að fá undanþágu frá fastri afborgun
vegna þess að hún stundaði nám. LÍN synjaði erindi kæranda þann 22. mars s.á.
þar sem hún hafði ekki lagt fram staðfestingu á lánshæfum námsárangri á haustönn
2011. Í bréfi LÍN til kæranda segir ennfremur að kæranda sé heimilt að óska
úrskurðar stjórnar LÍN um synjunina og að beiðni um úrskurð skuli bera fram
innan þriggja mánaða frá dagsetningu bréfsins. Kærandi sendi tölvupóst til LÍN
16. apríl 2012 og útskýrði að hún hafi vegna veikinda fengið frest til að skila
verkefnum í 10 eininga námskeiði og að þær einingar kæmu um vorið 2012.
Jafnframt útskýrði kærandi að hún hafi verið tekjulaus vegna veikinda í 4 mánuði
á síðasta ári og hafi verið úthlutað örorkulífeyri frá 1. nóvember þannig að hún
ætti sennilega einnig rétt á undanþágunni vegna þess. Innti kærandi eftir því
hvort hún þyrfti að sækja um undanþágu á ný. Í svari LÍN þann 3. maí 2012 kom
fram að kærandi fengi lán vegna haustsins 2011 ef hún skilaði þessum 10 einingum
þá um vorið. Þá vísaði LÍN einnig til þess að kærandi hafi fengið synjun á
beiðni um undanþágu fastrar afborgunar en eins og fram kæmi í synjunarbréfinu
gæti hún óskað úrskurðar stjórnar varðandi þá synjun innan þriggja mánaða frá
dagsetningu bréfs LÍN. Segir orðrétt í svari LÍN:
"Ef þú skilar inn
10 ECTS sem eiga við haustönn 2011 núna í vor, þá átt þú rétt á útgreiðslu fyrir
haustið 2011. Varðandi undanþágu frá fastri afborgun gjalddaga 1. mars 2012, þá
var þér synjað, en fram kemur í bréfinu að þú getur óskað eftir úrskurði
stjórnar innan 3.ja mánaða frá dagsetningu bréfsins. Sjá meðfylgjandi bréf vegna
undanþágu."
Með tölvupóstinum fylgdi upphafleg synjun LÍN dagsett
22. mars 2012 á beiðni kæranda um undanþágu vegna þess að hún stundaði lánshæft
nám. Kærandi sótti síðan um endurskoðun á synjun um niðurfellingu fastrar
afborgunar 2012 á grundvelli 75% örorkumats sem er fyrirliggjandi þann 3. ágúst
2012 og lagði fram vottorð um örorku sína. Beiðni hennar var synjað og bar hún
mál sitt undir stjórn LÍN með erindi þess efnis dagsettu 22. ágúst 2012. Þar
útskýrði kærandi að henni hafi ekki verið unnt að sækja um undanþágu á réttum
tíma sökum veikinda sinna er fælust í alvarlegu þunglyndi og kvíðaröskun. Á
meðfylgjandi læknisvottorði var vottað að kærandi hafi vegna kvíða og
þunglyndis ekki getað sótt um undanþágu frá afborgun námslána. Jafnframt segir
að kærandi sé með fulla örorku af sömu ástæðu. Stjórn LÍN synjaði beiðni
kæranda með úrskurði sínum þann 20. september 2012 sem tilkynntur var kæranda
með bréfi dagsettu 24. september 2012. Í úrskurðinum kemur fram að kærandi hafi
fengið synjun á undanþágu frá fastri afborgun sökum þess að hún hefði ekki
skilað lánshæfum árangri á haustmisseri 2011. Hafi kærandi fengið þriggja mánaða
frest til að óska úrskurðar stjórnar LÍN í máli sínu og að sá frestur sé löngu
liðinn sbr. 27. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.
Sjónarmið
kæranda.
Í kærunni kemur fram að kærandi hafi fengið synjun á
undanþágu þar sem hún hafi ekki lokið nema 10 einingum á haustönn 2011.
Jafnframt upplýsir kærandi að hún hafi fengið frest til að skila verkefnum fram
á haustönn og komi til með að fá 10 einingar til viðbót á haustönn. Hafi
fresturinn fengist sökum þess að kærandi hafi fulla örorku frá 1. nóvember 2011
og ætti því rétt á undanþágunni af þeim sökum. Kærandi byggir jafnframt á því að
hún þjáist af alvarlegu þunglyndi og kvíðaröskun auk vefjagigtar og hafi henni
ekki verið unnt að sækja um endurskoðun á synjuninni fyrr en eftir að frestur
til þess hafi runnið út. Kærandi upplýsir að vegna veikinda hafi hún verið lítt
fær um að sinna þessu verkefni í vor og sumar. Þó hafi hún eitthvað verið að
reyna að garfa í þessu í byrjun maí í gegnum síma eins og væntanlega ætti að
hafa komið fram í gögnum LÍN. Kærandi bendir á að veikindi sín séu erfið og
stundum lamandi og að hún sé einstæð móðir á örorkubótum sem reyni að sinna námi
sínu að fremsta megni.
Sjónarmið LÍN.
Í athugasemdum
stjórnar LÍN er því lýst að kærandi hafi sótt um undanþágu frá afborgun sökum
þess að hún stundaði lánshæft nám. Hafi beiðni hennar verið synjað en henni bent
á að hún gæti óskað úrskurðar stjórnar LÍN innan þriggja mánaða. Þegar kærandi
hafi haft samband við LÍN 16. apríl 2012 hafi í svari til hennar verið
ítrekuðheimild hennar til að koma að nýjum gögnum eða bera synjun sjóðsins á
undanþágu frá afborgun undir stjórn sjóðsins innan þriggja mánaða frá
dagsetningu synjunarbréfsins og henni sent afrit af bréfinu til upplýsinga.
Engin samskipti hafi hins vegar verið skráð við kæranda fram til 3. ágúst s.á er
sjóðnum hafi borist beiðni hennar um endurskoðun á fyrri synjun sjóðins. Hafi
kæranda verið bent á að bera máls sitt undir stjórn. Hafi stjórnin síðan synjað
erindi hennar þar sem kærufrestur 27. gr. stjórnsýslulaga hafi verið liðinn. Í
viðbótarskýringum stjórnar LÍN er ítrekað að leiðbeiningarskyldu hafi verið
sinnt.
Niðurstaða
Í 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992 um lánasjóð íslenskra
námsmanna segir:
Stjórn sjóðsins er heimilt að veita undanþágu frá
árlegri endurgreiðslu skv. 1. mgr., að hluta eða öllu leyti, ef skyndilegar og
verulegar breytingar verða á högum skuldara, t.d. ef hann veikist alvarlega eða
verður fyrir slysi er skerðir til muna ráðstöfunarfé hans og möguleika til að
afla tekna. Stjórn sjóðsins er enn fremur heimilt að veita undanþágu frá
ársgreiðslu skv. 1. mgr. ef nám, atvinnuleysi, veikindi, þungun, umönnun barna
eða aðrar sambærilegar ástæður valda verulegum fjárhagsörðugleikum hjá lánþega
eða fjölskyldu hans.
Nánar er kveðið á um skilyrði undanþágunnar í
7. mgr. 8. gr. en þar segir:
Skuldari, sem sækir um undanþágu skv. 6.
mgr., skal leggja sjóðstjórn til þær upplýsingar er stjórnin telur skipta máli.
Umsóknin skal berast sjóðnum eigi síðar en 60 dögum eftir gjalddaga
afborgunar.
Í grein 7.5.1. í úthlutunarreglum LÍN 2011-2012 segir:
"Sjóðsstjórn er heimilt að veita undanþágu frá afborgun námslána ef lánshæft
nám, atvinnuleysi, óvinnufærni vegna veikinda, þungunar, ummönnunar barna eða
aðrar sambærilegar ástæður valda verulegum fjárhagsörðugleikum hjá lánþega.
Óvinnufær vegna veikinda telst sá sem hefur rétt til örorkulífeyris skv.
skilgreiningu Tryggingastofnunar. Að jafnaði er miðað við að ástæður þær sem
valda örðugleikunum hafi varað í a.m.k. fjóra mánuði fyrir gjalddaga
afborgunar"
Í grein 7.5.3. segir m.a. eftirfarandi: Umsókn um
undanþágu frá endurgreiðslu námsláns skal berast sjóðnum eigi síðar en 60 dögum
eftir gjalddaga afborgunar. Hafi ósk um undanþágu ekki borist sjóðnum fyrir
þessi tímamörk er óheimilt að veita undanþágu, sbr. 7. mgr. 8. gr. laga um
sjóðinn.
Samkvæmt framangreindu er frestur til að sækja um undanþágu
lögbundinn. Hann er 60 dagar skv. 7. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1002. Stjórn LÍN
hefur ekki heimild til að víkja frá fortakslausum ákvæðum laganna nema sérstakar
ástæður leiði til þess, svo sem að mistök hafi verið gerð af hálfu LÍN við
meðferð máls kæranda eða óviðráðanlegar orsakir hafi verið þess valdandi að
kærandi gat ekki sótt um undanþágu eða skilað gögnum innan tilskilins frests.
Að mati málskotsnefndar eru umtalsverðir ágallar á meðferð máls kæranda
hjá LÍN og stjórn LÍN þar sem leiðbeiningum til kæranda var áfátt og þær komu of
seint. Kærandi hafði í upphafi óskað eftir undanþágu frá afborgun vegna lánshæfs
náms. Var þeirri beiðni synjað með lögmætum hætti 22. mars 2012 þar sem kærandi
hafði ekki náð tilskyldum námsárangri. Þann 16. apríl 2012, þ.e. tæpum 2 vikum
áður en 60 daga frestur til að sækja um undanþágu af öðrum ástæðum sbr. 6. mgr.
8. gr. laga nr. 21/2002 rann út, sendir kærandi fyrirspurn til LÍN um hvort
henni beri að sækja sérstaklega um ef hún óski eftir undanþágu af öðrum ástæðum
en vegna lánshæfs náms, þ.e. vegna veikinda. Kærandi fær hins vegar ekki svar
frá LÍN fyrr en eftir að 60 daga umsóknarfrestur skv. 7. mgr. 8. gr. laga nr.
21/1992 var runninn út eða þann 3. maí 2012. Í svarinu er spurningu kæranda um
hvort hún þurfi að sækja sérstaklega um undanþágu vegna veikinda í engu svarað.
Þess í stað vísaði LÍN til upphaflegrar umsóknar kæranda um undanþágu vegna
lánshæfs náms og var henni sagt að hún gæti óskað úrskurðar stjórnar LÍN um þá
synjun innan þriggja mánaða. Vísaði LÍN í þessu sambandi til synjunarbréfs sem
dagsett var 22. mars 2012. Málskotsnefnd getur ekki fallist á þær skýringar
stjórnar LÍN að í umræddum tölvupósti hafi kæranda verið boðið að koma að nýjum
gögnum innan þriggja mánaða. Samkvæmt orðanna hljóðan fjallaði tölvupósturinn
frá LÍN, og þar með þriggja mánaða frestur sem þar er lýst, aðeins um beiðni um
úrskurð stjórnar á fyrri synjun á undanþágu vegna lánshæfs náms en ekki um
umsóknarfrest undanþágu vegna veikinda. Verður því ekki séð að LÍN hafi
leiðbeint kæranda varðandi umsókn um veikindaundanþágu.
Þá ber einnig
til þess að líta að þegar fyrirspurn kæranda barst LÍN hefði starfsmaður með
réttu átt að svara henni tímanlega þar sem umsóknarfrestur var að renna út og þá
að leiðbeina henni um að henni bæri að sækja sérstaklega um undanþágu frá
afborgun vegna veikindanna innan 60 daga m.v. 1. mars 2012. Þrátt fyrir að
umsóknarfrestur sé skýrlega tilgreindur í lögum, þá hafði kærandi þegar lagt inn
beiðni um undanþágu frá afborgun 1. mars 2012 og gat með réttu verið í vafa um
hvort að sækja þyrfti sérstaklega um undanþágu á grundvelli veikinda eða hvort
fyrri umsókn myndi gilda um síðari beiðni hennar. Var meðferð LÍN á fyrirspurn
kæranda til þess fallin að vekja óvissu um hvaða reglur giltu um slíkar
undanþágubeiðnir. Af þessum sökum telur málskotsnefnd rétt að fella úr gildi
úrskurð stjórnar LÍN í máli kæranda og leggja fyrir stjórn LÍN að taka til
meðferðar umsókn kæranda um undanþágu vegna veikinda.
Þrátt fyrir að
framangreint nægi til að fella úr gildi úrskurð stjórnar LÍN í máli kæranda
telur málskotsnefnd rétt að fjalla um þá ágalla aðra sem voru á meðferð máls
kæranda hjá stjórn LÍN. Í umsókn sinni til LÍN þann 3. ágúst 2012 fer kærandi
fram á endurskoðun á synjun um niðurfellingu fastrar afborgunar á grundvelli
örorku. Í bréfi kæranda til stjórnar LÍN 20. ágúst 2012 vísar kærandi síðan til
þess að hún hafi sótt um undanþágu of seint vegna veikinda. Leggur hún fram
vottorð þess efnis frá lækni. Málskotsnefnd bendir á að umsókn kæranda þann 3.
ágúst beinist ranglega að því að óska endurskoðunar á fyrri ákvörðun LÍN í
málinu enda hafði kærandi fengið rangar upplýsingar í svari LÍN 3. maí 2012, þar
sem henni var leiðbeint með að henni bæri að óska úrskurðar stjórnar vegna
ákvörðunar LÍN frá 22. mars 2012 um að synja henni um undanþágu vegna lánshæfs
náms. Með réttu hefði stjórn LÍN í úrskurði sínum átt að leggja mat á hvort
kærandi ætti rétt á undanþágu frá umsóknarfresti sökum veikinda og jafnframt
skoða hvort gætt hafi verið að ákvæðum stjórnsýslulaga við meðferð máls hennar.
Þess í stað fjallar úrskurður stjórnarinnar um upphaflegu beiðni kæranda sem var
vegna lánshæfs náms en minnist í engu á veikindi hennar.
Í úrskurðinum
kemur ennfremur fram sú afstaða stjórnar LÍN að kærufrestur skv. 27. gr.
stjórnsýslulaga hafi verið liðinn þegar kærandi hafi lagt fram beiðni sína. Af
þessu tilefni tekur málskotsnefnd fram að samkvæmt 5. gr. laga nr. 21/1992 er
það hlutverk stjórnar að skera úr vafamálum er varða einstaka lánþega og öðrum
málum með bókuðum samþykktum. Úrskurðum stjórnar má síðan vísa til
málskotsnefndar. Um stjórnsýslukæru er fjallað í 26. og 1. mgr. 27. gr.
stjórnsýslulaga með svohljóðandi hætti:
26. gr. Kæruheimild. Aðila
máls er heimilt að kæra stjórnvaldsákvörðun til æðra stjórnvalds til þess að fá
hana fellda úr gildi eða henni breytt nema annað leiði af lögum eða venju.
Ákvörðun, sem ekki bindur enda á mál, verður ekki kærð fyrr en málið hefur verið
til lykta leitt.
27. gr. Kærufrestur. Kæra skal borin fram innan
þriggja mánaða frá því að aðila máls var tilkynnt um stjórnvaldsákvörðun, nema
lög mæli á annan veg.
Samkvæmt framansögðu er það kæra skv. 27. gr.
stjórnsýslulaga þegar stjórnvaldsákvörðun er kærð til æðra stjórnvalds, s.s
þegar ákvörðun stjórnar LÍN er skotið til málskotsnefndar. Það er hins vegar
ekki stjórnsýslukæra þegar máli innan LÍN, þ.e. innan sama stjórnvalds, er vísað
til ákvörðunar stjórnar. Þó svo að LÍN sé heimilt að setja kæranda og öðrum
umsækjendum tiltekna tímafresti til að bera mál undir stjórn er ljóst samkvæmt
framansögðu að tilvísun til 27. gr. stjórnsýslulaga á ekki við um slíka fresti.
Með vísan til framanritaðs er úrskurður stjórnar LÍN frá 20. september
2012 í máli kæranda felldur úr gildi.
Úrskurðarorð
Úrskurður stjórnar LÍN frá 20. september 2012 í máli kæranda er felldur úr gildi.