Úrskurður

Ár 2014, fimmtudaginn 26. júní, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurði í máli nr. L-50/2013.

Málsatvik og ágreiningsefni

Með ákvörðun þann 3. júlí 2013 synjaði stjórn Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) beiðni kærenda (ábyrgðarmanna) um að lántaki fengi að greiða gjaldfellt lán sitt með sama hætti og lántaki myndi gera áður en hann var úrskurðaður gjaldþrota. Kærendur fóru fram á endurupptöku málsins sem stjórn LÍN synjaði með ákvörðun þess efnis 17. október 2013. Kærendur kærðu ákvarðanir stjórnar LÍN til málskotsnefndar. Þann 5. júní 2014 kvað málskotsnefnd upp úrskurð í máli kærenda þar sem felldar voru úr gildi ákvarðanir stjórnar LÍN frá 3. júlí og 17. október 2013 í máli kærenda.

Byggt var á því í niðurstöðu málskotsnefndar að LÍN hefði brugðist þeirri ríku skyldu sem á sjóðnum hvíli, annars vegar þeirri skyldu að láta fara fram einstaklingsbundið greiðslumat á lántaka og hins vegar að upplýsa ábyrgðarmenn skriflega um þá áhættu sem ábyrgð er samfara, áður en ábyrgðarmenn tókust á hendur ábyrgð á láni lántakanda. Þá segir í úrskurðinum:

"Þar sem LÍN fór ekki eftir skýrum fyrirmælum laga um ábyrgðarmenn þegar kærendur gengust í verulega ábyrgð gagnvart sjóðnum og þegar litið er til þess aðstöðumunar sem er á kærendum annars vegar og svo LÍN hins vegar, og svo þegar litið er til málsatvika í heild sinni, þá telur málskotsnefnd það ósanngjarnt hjá LÍN að bera fyrir sig ábyrgðarsamninginn gagnvart kærendum. Beri því með vísan til 36. gr. samningalaga nr. 7/1936 að fella niður ábyrgð kærenda á umræddum námslánum.

Úrskurðurinn var birtur aðilum sama dag.

Málskotsnefnd hefur nú borist beiðni frá LÍN sem dagsett er 13. júní 2014 um að réttaráhrifum úrskurðarins verði frestað skv. 3. mgr. 5. gr. a. laga nr. 21/1992. Eftirfarandi rökstuðning er að finna í beiðninni:

"Með vísan til heimildar í 3. mgr. 5. gr. a. laga nr. 21/1992 gerir stjórn Lánasjóðs íslenskra námsmanna kröfu um að réttaráhrifum úrskurða í málum nr. L-50/2013 og L-58/2013 verði frestað. Stjórn sjóðsins stefnir að því að bera málið undir dómstóla enda er það mat stjórnarinnar að úrskurðirnir hafi í för með sér veruleg fjárhagsleg áhrif yfir sjóðinn auk þess sem stjórn sjóðsins telur verulegan lögfræðilegan vafa vera um niðurstöðu málskotsnefndar, m.a. um beitingu 36. gr. laga um samningsgerð, umboð og ógilda löggerninga. Þá er ljóst að fordæmisgildi úrskurðanna gagnvart þeim málum sem heyra undir sjóðinn séu umtalsverð. Ef umræddir úrskurðir verða staðfestir af dómstólum er fyrirséð að það muni geta haft veruleg fjárhagsleg áhrif á sjóðinn. Með lögum nr. 78/2009 um breytingu á lögum um Lánasjóð íslenskra námsmanna var lögum um sjóðinn breytt á þann veg að námsmaður bæri einn ábyrgð á endurgreiðslu námsláns að uppfylltum skilyrðum stjórnar. Frá þeim tíma hefur LÍN eingöngu krafist ábyrgða vegna lána til námsmanna sem eru á vanskilaskrá. Fjöldi námsmanna sem LÍN lánaði til og fór fram á ábyrgð hjá voru rúmlega þúsund frá gildistöku laganna og fram til 1. nóvember 2013. Nema námslán á umræddu tímabili og sem falla undir úrskurði málskotsnefndar rúmum 2,5 milljörðum. Verði úrskurðir málskotsnefndar staðfestir af dómstólum gæti því niðurfelling námslána vegna vanskila numið allt að þessari upphæð þar sem ætla má að vanskil þessa greiðendahóps í ljósi greiðslusögu þeirra verði meiri en almenn vanskil sjóðsins."

Með tölvupósti dagsettum 16. júní 2014 var kærendum tilkynnt um beiðni stjórnar LÍN og gefinn kostur á að tjá sig um hana. Með tölvupósti dagsettum 24. júní 2014 mótmæltu kærendur frestun á réttaráhrifum úrskurðarins og töldu rétt að hann yrði birtur án tafar.

Niðurstaða

Um frestun réttaráhrifa er fjallað í 3. mgr. 5. gr. a. laga nr. 21/1992 um lánasjóð íslenskra námsmanna sem er svohljóðandi: "Að kröfu stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna fyrir hönd sjóðsins getur nefndin frestað réttaráhrifum úrskurðar síns telji hún að hann muni hafa í för með sér veruleg fjárhagsleg áhrif á sjóðinn. Krafa þess efnis skal gerð eigi síðar en 10 dögum frá birtingu úrskurðar. Skal frestun á réttaráhrifum úrskurðar að auki vera bundin því skilyrði að stjórn Lánasjóðs íslenskra námsmanna beri málið undir dómstóla innan 30 daga frá frestun og óski þá eftir að það hljóti flýtimeðferð. Frestun réttaráhrifa úrskurðar fellur úr gildi ef mál er ekki höfðað innan 30 daga frestsins. Þegar mál er höfðað vegna úrskurðar málskotsnefndar er henni heimilt að fresta afgreiðslu sambærilegra mála, sem til meðferðar eru hjá nefndinni, þar til dómur gengur."

Í athugasemdum við frumvarp til laga um breyting á lögum nr. 21/1992 kemur fram að við mat á því "hvort heimild þessi verði veitt ber málskotsnefndinni að taka mið af því hvort úrskurðurinn geti haft fordæmisgildi, hann hafi í för með sér veruleg fjárútlát fyrir sjóðinn eða að lögfræðilegur vafi sé um niðurstöðuna." Þá kemur einnig fram að gert sé ráð fyrir því að stjórnin nýti þessa heimild einungis í undantekningartilvikum. Að mati málskotsnefndar hefur stjórn LÍN leitt að því líkum að niðurstaða málsins geti haft verulegar fjárhagslegar afleiðingar fyrir sjóðinn. Þá er ljóst að fordæmisgildi úrskurðarins er verulegt. Telur málskotsnefnd því að fullnægt sé skilyrðum sem fram koma í 3. mgr. 5. gr. a. laga nr. 21/1992. Fellst málskotsnefnd því á beiðni stjórnar LÍN um frestun réttaráhrifa úrskurðar málskotsnefndar í máli L-50/2013 þar til niðurstaða dómstóla í málinu liggur fyrir. Frestun á réttaráhrifum úrskurðar er bundin því skilyrði að stjórn LÍN beri málið undir dómstóla innan 30 daga frá frestun og óski jafnframt eftir að málið hljóti flýtimeðferð. Frestun réttaráhrifa úrskurðar fellur úr gildi ef mál er ekki höfðað innan 30 daga frá birtingu úrskurðar þessa og ef ekki er óskað eftir flýtimeðferð málsins.

Úrskurðarorð

Réttaráhrifum úrskurðar málskotsnefndar í máli L-50/2013 er frestað þar til niðurstaða dómstóla í málinu liggur fyrir. Frestun á réttaráhrifum úrskurðar er bundin því skilyrði að stjórn Lánasjóðs íslenskra námsmanna beri málið undir dómstóla innan 30 daga frá frestun og óski eftir flýtimeðferð málsins. Frestun réttaráhrifa úrskurðar fellur úr gildi ef mál er ekki höfðað innan 30 daga frá birtingu úrskurðar þessa og ef ekki er óskað eftir flýtimeðferð málsins.