Úrskurður

Ár 2014, miðvikudagsinn 19. nóvember, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu L-16/2014.

Kæruefni

Hinn 18. ágúst 2014 kærði kærandi ákvörðun stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 9. maí 2014 þar sem synjað var beiðni hans um endurupptöku á ákvörðun stjórnarinnar frá 6. mars 2014 vegna ábyrgðar hans á námsláni. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 8. júlí 2014 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kæranda var sent afrit bréfsins sama dag. Athugasemdir stjórnar LÍN voru settar fram í bréfi dagsettu 11. ágúst 2014 og var afrit þess sent kæranda og honum jafnframt gefið færi á að koma að athugasemdum sínum. Athugasemdir kæranda bárust málskotsnefnd með bréfi dagsettu 18. ágúst 2014. Athugasemdir kæranda voru framsendar stjórn LÍN 19. ágúst 2014.

Málsatvik og ágreiningsefni

Með áritun sinni þess efnis á skuldabréf útgefnu af LÍN gekkst kærandi í sjálfskuldarábyrgð fyrir námsláni nr. R-xxx sem þáverandi sambýliskona hans tók þann 29. desember 1995. Var ábyrgð kæranda bundin við höfuðstól allt að 400.000 krónur ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði ef vanskil verða. Þann 15. janúar 1997 gekkst kærandi síðan í sjálfskuldarábyrgð til viðbótar fyrri ábyrgð vegna sama láns fyrir höfðustól allt að 1.000.000 krónur ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði sem af vanskilum kann að leiða. Samkvæmt skilmálum skuldabréfsins sem dagsett er 29. desember 1995 er höfuðstóll 1.560.157 krónur, lánstími er ótilgreindur og greitt skal af láninu þar til skuldin er uppgreidd. Fram kemur í gögnum málsins að skuldari var úrskurðuð gjaldþrota með úrskurði Héraðsdóms Reykjavíkur þann 9. september 2013. Með bréfi dagsettu 12. nóvember s.á. sendi LÍN kæranda tilkynningu um að kröfu vegna námsláns skuldara yrði beint að honum sem ábyrgðarmanni að því marki sem hún fengist ekki greidd úr þrotabúinu. Kom fram í bréfinu að staða ábyrgðarinnar væri 2.529.391 krónur. Var kæranda bent á að hafa samband við LÍN til að semja um kröfuna eða óska eftir frekari upplýsingum varðandi kröfuna. Kom fram að búast mætti við að krafan yrði send í innheimtu ef kærandi hefði ekki samband við LÍN innan 14 daga. Kærandi hafði samband við fjármálastjóra LÍN vegna kröfunnar einkum í þeim tilgangi að fá hana fellda niður, en þeirri málaleitan var hafnað. Kærandi sendi bréf til stjórnar LÍN þann 31. janúar 201 og vísaði til þess að frá því að lögin um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 tóku gildi 4. apríl 2009 hafi liðið fern áramót án þess að LÍN hafi sent honum tilkynningu vegna ábyrgðarinnar í samræmi við d. lið 1. mgr. 7. gr. laganna. Benti kærandi á að samkvæmt 2. mgr. 7. gr. laganna félli ábyrgð niður ef vanræksla væri veruleg. Þá lýsti kærandi slæmri eiginfjárstöðu sinni og eiginkonu sinnar. Fór kærandi þess á leit við stjórn LÍN að sjóðurinn felldi niður ábyrgðarskuldbindingu hans á grundvelli þess að LÍN hafi brotið ákvæði laga um ábyrgðarmenn gagnvart sér og/eða á grundvelli ógjaldfærni hans. Stjórn LÍN synjaði beiðni kæranda með ákvörðun þann 6. mars 2014. Segir í bréfi LÍN til kæranda vegna þessa að LÍN hafi sent honum tilkynningu vegna ábyrgðarinnar um áramótin 2011-2012. Hafi því tvenn áramót liðið frá gildistöku laga um ábyrgðarmenn og þar til LÍN hafi sent kæranda tilkynningu samkvæmt lögunum. Yrði ekki fallist á niðurfellingu ábyrgðarinnar af þeim sökum. Kom fram í ákvörðuninni að kærandi hafi ekki sent gögn um fjárhagsstöðu sína en að LÍN hafi boðið honum að dreifa greiðslu skuldarinnar með skuldabréfi til allt að 10 ára. Kærandi óskaði endurupptöku hjá stjórn LÍN með bréfi dagsettu 27. mars 2014. Kom fram af hálfu kæranda að LÍN hafi ekki sent honum neina tilkynningu vegna ábyrgðarinnar fyrr en eftir að lögmaður hans hafi sent LÍN bréf skömmu áður. Í bréfinu gerði kærandi ítarlega grein fyrir fjárhagsstöðu sinni og eiginkonu sinnar. Segir í bréfinu að óskað sé endurupptöku þar sem stjórn LÍN hafi augljóslega ekki haft allar upplýsingar um fjárhagsstöðu kæranda þegar ákvörðun hafi verið tekin í málinu. Stjórn LÍN tók beiðni kæranda til meðferðar á ný þann 7. maí 2014. Var beiðni kæranda um niðurfellingu ábyrgðar synjað á ný með vísan til þess að ekki væri heimilt að fella niður ábyrgð nema nýr ábyrgðarmaður eða önnur trygging komi í staðinn, sbr. 7. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna.

Sjónarmið kæranda

Kæran beinist að ákvörðun stjórnar LÍN í máli kæranda þann 7. maí 2014. Í kærunni kemur fram að kærandi gekkst í ábyrgð á námslánum fyrrverandi sambýliskonu sinnar á meðan á sambúð þeirra stóð og að þau hafi slitið sambúðinni á árinu 1999. Kærandi fer þess á leit að ábyrgð hans verði felld niður sökum vanrækslu LÍN á að senda honum tilkynningu um ábyrgðina. Á þeim tíma þegar kærandi hafi skrifað bréf sitt til stjórnar LÍN í janúar 2014 hafi hann aldrei móttekið tilkynningu um ábyrgðina. Um sé að ræða fimm ára vanrækslu sem verði að teljast veruleg vanræksla á annars skýrri lagaskyldu og beri því að fella ábyrgðina niður. Í öðru lagi byggir kærandi kröfu sína um niðurfellingu á því að hann sé ekki borgunarmaður fyrir ábyrgðinni. Eignastaða hans sé neikvæð og af þeim sökum sé áframhaldandi innheimta með öllu þýðingarlaus. Lög um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 komi í veg fyrir að LÍN geti aðhafst eitthvað á grundvelli áframhaldandi innheimtu, sbr. 8. gr. þeirra. Á þeim grundvelli krefst kærandi þess að málskotsnefndin komist að þeirri niðurstöðu að fella beri málið niður en til vara að öllum innheimtuaðgerðum verði hætt án tafar.

Sjónarmið stjórnar LÍN

Í athugasemdum stjórnar LÍN er vísað til þess að við ákvörðun í málinu hafi komið fram að kæranda hafi í raun verið send tilkynning um ábyrgðina um áramótin 2011-2012. Í afriti af umræddri tilkynningu kemur fram að hún hafi verið send kæranda 30. janúar 2012 vegna ársins 2011. Í athugasemdunum LÍN segir að meginsjónarmið að baki tilkynningaskyldu lánveitanda sé að hann tilkynni ábyrgðarmanni um öll þau atvik er haft geti áhrif á forsendur ábyrgðarinnar ábyrgðarmanni í óhag. Einnig sé talið eðlilegt að ábyrgðarmenn fái a.m.k. einu sinni á ári yfirlit yfir ábyrgðir sem þeir hafi gengist í. Kærandi hafi ekki borið því við í málinu að hann hafi ekki vitað af ábyrgð sinni eða sýnt fram á að það hafi valdið honum tjóni eða haft að öðru leyti áhrif á hann að hann hafi ekki fengið tilkynningu fyrstu tvö áramótin eftir gildistöku laga um ábyrgðarmenn. Stjórn LÍN telur einnig að vanræksla á að senda yfirlit fyrstu tvö árin eftir gildistöku laganna geti ekki talist vera veruleg vanræksla og eitt og sér leitt til brottfalls ábyrgðar. Í ákvörðun stjórnar LÍN í málinu hafi komið fram að sjóðurinn hafi enga heimild samkvæmt lögum til að fella niður ábyrgðir. Ábyrgð ábyrgðarmanns geti einungis fallið niður ef nýr ábyrgðarmaður eða önnur trygging komi í staðinn sem stjórn sjóðsins telur fullnægjandi, sbr. 7. mgr. 6. gr. laga um LÍN nr. 21/1992. Varðandi síðari kröfu kæranda bendir stjórn LÍN á að slæm fjárhagsstaða ábyrgðarmanns geti ein og sér ekki leitt til brottfalls ábyrgðar hjá sjóðnum Hafi stjórnin ekki aðrar heimildir en fram komi í 7. mgr. 6. gr. laga um LÍN. Stjórn LÍN telur að hafna beri varakröfu kæranda um að innheimtuaðgerðum verði hætt, enda sé innheimta kröfunnar í samræmi við lög um ábyrgðarmenn. Stjórn LÍN telur að niðurstaða sín í máli kæranda sé í samræmi við lög og reglur sem um sjóðinn gilda og einnig í samræmi við sambærilega úrskurði stjórnar LÍN og málskotsnefndar. Fer stjórn LÍN þess á leit að málskotsnefnd staðfesti ákvörðun stjórnar í máli kæranda.

Niðurstaða

Í 7. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 um LÍN kemur fram að ábyrgð ábyrgðarmanns, eins eða fleiri, geti fallið niður enda setji námsmaður aðra tryggingu sem stjórn sjóðsins metur fullnægjandi. Þá kemur fram í grein 5.3.2 í úthlutunarreglum LÍN að eldri ábyrgð fellur ekki úr gildi nema henni sé sagt upp og ný sett í staðinn með samþykki sjóðsins. Sjálfskuldarábyrgð er kröfuréttarlegs eðlis og er notuð í lánastarfsemi almennt. Með því að takast á hendur sjálfskuldarábyrgð skuldbindur einstaklingur sig til að tryggja efndir kröfu gagnvart lánveitanda ef lántaki reynist ekki borgunarmaður fyrir greiðslu skuldarinnar. Efni kröfunnar ræðst af þeim löggerningi sem liggur henni til grundvallar, s.s. samningi eða skuldabréfi, og eftir lögum sem gilda hverju sinni. Skuldabréf það sem kærandi gekkst í sjálfskuldarábyrgð var gefið út 29. desember 1995. Var ábyrgð kæranda takmörkuð við 400.000 krónur en með yfirlýsingu þess efnis þann 15. janúar 1997 tókst kærandi á hendur viðbótarábyrgð fyrir allt að 1.000.000 króna. Eins og áður greinir segir í skuldabréfinu að lánstími sé ótilgreindur og að greiða skuli af láninu þar til skuldin sé að fullu greidd. Við útgáfu skuldabréfanna voru í gildi lög nr. 72/1982 um námslán og námsstyrki. Samkvæmt þeim var gerð krafa um að námsmaður, sem fengi lán úr lánasjóðnum, legði fram yfirlýsingu eins ábyrgðarmanns um að hann tæki að sér sjálfskuldarábyrgð á endurgreiðslu lánsins. Ábyrgðaryfirlýsing kæranda á umræddu skuldabréfi vegna láns nr. R-xxx hljóðar svo:

"Til tryggingar skilvísri greiðslu á höfuðstól allt að kr. 400.000, ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði ef vanskil verða, tekst ég undirritaður á hendur sjálfskuldarábyrgð á láni þessu. Höfuðstóll ofangreindrar sjálfskuldarábyrgðar breytist í samræmi við vísitölu neysluverðs frá útgáfudegi ábyrgðar þessarar."

Í viðbótarábyrgðaryfirlýsingu sem kærandi undirritaði 15. janúar 1997 er samhljóða yfirlýsing þar sem kærandi tekst á hendur sjálfskuldarábyrgð til tryggingar á skilvísri og skaðlausri greiðslu á höfuðstól allt að einni milljón króna, ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði er af vanskilum kann að leiða. Málskotsnefndin telur skilmála sjálfskuldarábyrgðanna sem kærandi tókst á hendur á sínum tíma vera hefðbundna og skýra. Ekki liggur neitt fyrir um að efni samningsins, staða samningsaðila eða atvik við samningsgerðina hafi verið óvenjuleg með neinum hætti, ósanngjörn eða andstæð góðum viðskiptavenjum þegar undir samninginn var skrifað. Þá hefur ekkert komið fram í málinu annað en að kærandi hafi gert sér fulla grein fyrir því hvað fælist í sjálfskuldarábyrgð sinni á námsláni lánþega þegar hann undirgekkst ábyrgðina. Þá telur málskotsnefndin ljóst að í lögum og reglum LÍN er ekki að finna heimild til þess að fella niður sjálfskuldarábyrgð ábyrgðarmanna, án þess að annar ábyrgðamaður eða annars konar ábyrgð, sem stjórn sjóðsins samþykkir, komi í staðinn. Deilt er um í málinu hvort LÍN hafi sent kæranda tilkynningu samkvæmt lögum um ábyrgðarmenn vegna ársins 2011. Hefur LÍN lagt fram afrit af tilkynningu sem sjóðurinn hafi sent kæranda 30. janúar 2012. Kærandi kveðst ekki hafa móttekið tilkynninguna. Málskotsnefnd bendir á að stjórnvöld eru almennt talin bera áhættuna af því ef mistök verða við sendingu bréfa eða önnur tæknileg mistök sem valda því að bréf berst ekki málsaðila, nema málsaðili hafi sýnt af sér sök. Er í þessu sambandi talið að sönnunarbyrði hvíli jafnan á stjórnvöldum um að bréf, sem þau fullyrða að hafi verið sent, hafi borist málsaðila. Þó er talið að sönnunarbyrði stjórnvalds sé almennt aflétt með því að stjórnvald geri grein fyrir þeim verklagsreglum er viðhafðar hafi verið við tilkynningu á viðkomandi ákvörðun. Þá bendir málskotsnefnd á 3. mgr. 71. gr. laga nr. 91/1991 um meðferð einkamála um sönnunargildi opinberra skjala þar sem kemur fram að „[þ]ar til annað sannast skal efni opinbers skjals talið rétt ef það varðar tiltekin atvik sem er sagt að hafi gerst í embætti eða sýslan útgefanda.“ Stjórn LÍN hefur ekki gert sérstaklega grein fyrir verklagsreglum þeim er viðhafðar hafi verið við útsendingu umræddrar tilkynningar til kæranda. Málskotsnefnd bendir hins vegar á að þrátt fyrir að talið væri að tilkynning um ábyrgð hafi ekki verið send kæranda fyrr en með bréfi LÍN til hans 12. nóvember 2013 verður ekki séð eins og atvikum er háttað í þessu máli að vanræksla LÍN hafi valdið því að umfang ábyrgðar kæranda hafi aukist vegna þessa eða að vanræksla á tilkynningaskyldu hvort sem er um tvenn eða þrenn áramót hafi á annan hátt valdið kæranda tjóni. Verður því vanræksla á tilkynningaskyldu ein og sér í máli kæranda ekki talin gefa tilefni til að fella beri niður þá ábyrgð hans sem um ræðir í máli þessu. Ábyrgð kæranda tekur til 1.400.000 króna af höfuðstóli láns þess sem hér um ræðir að ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og öllum kostnaði er af vanskilum kann að leiða. Kærandi hefur lýst því að eignastaða hans sé neikvæð og af þeim sökum sé áframhaldandi innheimta með öllu þýðingarlaus. Beri því að fella ábyrgð hans niður en til vara að öllum innheimtuaðgerðum verði hætt án tafar. Málskotsnefnd tekur fram að nefndin hefur talið að við gjaldþrot lántaka hafi sjóðurinn svigrúm til samninga við ábyrgðarmenn m.a. með það fyrir augum að auka líkur á því að sjóðurinn fái fullar efndir viðkomandi ábyrgðarskuldbindingar. Málskotsnefnd fellst á það með stjórn LÍN að ekki sé heimild til að fella niður kröfu eða hætta innheimtu en bendir á að sjóðurinn hafi þó svigrúm til að semja við ábyrgðarmenn um tilhögun á greiðslum. Er því ekki heimild að lögum til að fallast á kröfur kæranda um niðurfellingu kröfunnar. Með vísan til framangreinds telur málskotsnefnd hina kærðu ákvörðun hvorki vera í andstöðu við lög nr. 21/1992 um LÍN, né ákvæði laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn. Ákvörðun stjórnar LÍN í máli kæranda er því staðfest

Úrskurðarorð

Ákvörðun stjórnar LÍN í máli kæranda frá 9. maí 2014 er staðfest.