Úrskurður
Ár 2016, miðvikudaginn 10. febrúar, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu L-19/2015.
Kæruefni
Með kæru sem barst málskotsnefnd 18. júní 2015 kærðu A Lántaki og B ábyrgðarmaður (hér eftir kærendur), ákvörðun stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 13. maí 2015 um að synja beiðni um niðurfellingu á ábyrgð B á námslánum A. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 18. júní 2015 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kærendum var sent afrit bréfsins sama dag. Með bókun málskotsnefndar, dagsett 9. september 2015, var meðferð málsins frestað þar til fyrir lægi hvort dómi Héraðsdóms Vesturlands í máli E-117/2014 yrði áfrýjað til Hæstaréttar Íslands. Upplýsingar um að af því yrði ekki lágu fyrir 24. september 2015. Í framhaldi sendi stjórn LÍN nefndinni athugasemdir sínar með bréfi dagsettu 16. nóvember 2015 og var afrit þess sent kærendum og þeim jafnframt gefinn kostur á að koma að frekari sjónarmiðum. Athugasemdir kærenda bárust málskotsnefnd með bréfi dagsettu 24. nóvember 2015.
Málsatvik og ágreiningsefni
Árið 2008 tók kærandi, A, námslán (nr. G-xxxxxx) hjá LÍN og
gekkst C í sjálfskuldarábyrgðar á láni hans. Í byrjun árs 2013 óskaði A, eftir
því við LÍN að skipt yrði um ábyrgðarmann á skuldabréfinu. Skrifaði B undir
skjal frá LÍN með fyrirsögninni Skipt um ábyrgðarmann á skuldabréfi þann
8. febrúar 2013 og tókst á hendur sjálfskuldarábyrgð á námsláni A í stað fyrri
ábyrgðarmanns. Ábyrgðin var til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu á
höfuðstól allt að 2.185.990 krónum, ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og
öllum kostnaði er af vanskilum kynni að leiða. Þá var höfuðstóll ábyrgðarinnar
bundinn neysluvísitölu. Í júlí 2013 leitaði A til umboðsmanns skuldara. Í mati
umboðsmanns á fjárhagsstöðu hans í október það sama ár kom fram að skuldir hans
umfram eignir væru 21 milljónir króna og að hann hefði lítið aflögu til að
greiða niður skuldir sínar. Sagði í niðurstöðu matsins að þrátt fyrir að
ráðgjafi hefði reynt að finna ýmsar leiðir til að finna heildarlausn á
greiðsluerfiðleikum hans hefði það ekki reynst unnt. Bú A var tekið til
gjaldþrotaskipta þann 11. desember 2014. Með vísan til 99. gr. laga um
gjaldþrotaskipti nr. 21/1991 var skuldabréf LÍN vegna námslána hans fellt í
gjalddaga og nam höfuðstóll gjaldfellingarfjárhæðarinnar 2.343.048 krónur.
Ábyrgðarmanni var send tilkynning um gjaldfellinguna með bréfi dagsettu 26.
febrúar 2015 og hann krafinn um greiðslu sem sjálfskuldarábyrgðaraðili. Kærendur
óskuðu eftir því við stjórn LÍN 13. mars 2015 að ábyrgðin yrði felld niður með
vísan til þess að LÍN hefði ekki framfylgt fyrirmælum 4. og 5. gr. laga um
ábyrgðarmenn nr. 32/2009 þegar B hafi gengist í ábyrgðina. Beiðninni var hafnað
af stjórn LÍN með hinni kærðu ákvörðun. B greiddi sjálfskuldarábyrgðarkröfu LÍN,
þann 18. júní 2015, með fyrirvara um gildi ábyrgðarinnar og áskilnaði um rétt
til endurgreiðslu verði fallist á sjónarmið hans hjá málskotsnefnd og/eða
dómstólum.
Sjónarmið kærenda
Kærendur byggja kröfu sína
um niðurfellingu á sjálfskuldarábyrgð B á því að LÍN hafi ekki uppfyllti þær
kröfur sem lög um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 leggja á sjóðinn sem lánveitanda. LÍN
hafi ekki látið framkvæma greiðslumat á lántaka, hafi látið undir höfuð leggjast
að kanna hagi hans og ráða ábyrgðarmanni frá því að gangast undir ábyrgðina á
grundvelli slæmrar fjárhagstöðu hans. LÍN sem lánveitandi hafi þannig ekki
uppfyllt skilyrði ákvæða laga um ábyrgðarmenn. Kærendur vísa bæði til 1. mgr. og
2. mgr. 4. gr. laga um ábyrgðarmenn til stuðnings kröfu sinni. Þeir benda einnig
á að í 5. gr. laganna sé sú skylda lögð á lánveitanda að upplýsa ábyrgðarmann
skriflega um þá áhættu sem ábyrgð sé samfara og í því felist m.a. að upplýsa um
greiðslugetu lántaka. Í 6. gr. laganna sé jafnframt kveðið á um að
ábyrgðarsamningur skuli vera skriflegur og í honum getið þeirra upplýsinga sem
kveðið sé á um í 5. gr. laganna. Kærendur benda á að ábyrgðarmaður hafi skrifað
undir yfirlýsingu um skipti á ábyrgðarmanni á skuldabréfi en að hann hafi hvorki
verið upplýstur um áhættuna fyrir hann sem ábyrgðarmann né verið upplýstur um
greiðslugetu lántaka. Benda þeir á að á þessum tíma hafi lántaki staðið í
skilnaði sem leiddi til verulegra fjárhagserfiðleika sem hafi að lokum leitt til
gjaldþrots hans í desember 2014. Kærendur vísa einnig til 36. gr. laga nr.
7/1936 um að víkja megi samningi til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef
það verði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir
sig. Telja kærendur að með vísan til 36. gr. og allra málsatvika í málinu verði
að fallast á það að víkja beri til hliðar ábyrgð þeirri sem ábyrgðarmaður gekkst
undir vegna námslána lántaka hjá LÍN. Kærendur hafna því að það skipti hér máli
að ekki hafi verið um nýja lántöku að ræða þegar B tókst á hendur
sjálfskuldarábyrgð á láninu. Hér hafi verið um nýja persónubundna ábyrgð að ræða
sem gengist var undir í tíð gildandi laga um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 og því
hafi LÍN borið að gæta ákvæða laganna sem sjóðurinn hafi ekki gert. Það að
lántaki hafi átt frumkvæðið að því að útvega nýjan ábyrgðarmann en ekki LÍN
leysi sjóðinn ekki undan því að gæta að fyrirmælum laga um ábyrgðarmenn. Þá er
þeirri fullyrðingu LÍN mótmælt að ábyrgðarmanni hafi verið kunnugt um stöðu
lántaka þegar hann hafi gefið út ábyrgðaryfirlýsingu sína og því ólíklegt að
niðurstaða úr greiðslumati, hver sem hún hefði verið, hefði breytt ákvörðun hans
um að taka á sig sjálfskuldarábyrgð. Bendir kærandi m.a. á þann aðstöðumun sem
sé milli aðila þar sem annars vegar sé um lánastofnun að ræða í eigu ríkisins
með tilteknar lagaskyldur og svo hins vegar einstakling sem gengst undir
sjálfskuldarábyrgð. Vísa kærendur sérstaklega til dóms Héraðsdóms Vesturlands
frá 7. maí 2015 í máli nr. E-117/2014 og telja að hér sé um sambærilegt mál að
ræða.
Sjónarmið stjórnar LÍN
Stjórn LÍN bendir á að sú
ábyrgð sem hér um ræði hafi komið til þegar lántaki óskaði eftir því að skipt
yrði um ábyrgðarmann í byrjun árs 2013. B hafi skrifað undir skipti á
ábyrgðarmanni þann 8. febrúar 2013 og þannig yfirtekið ábyrgðarskuldbindingu sem
þegar hafi verið til staðar. Á þeim tíma sem ábyrgðarmannaskiptin voru framkvæmd
hafi lántaki verið í námi og því haft takmarkaðar tekjur. Einnig bendir LÍN á að
greiðslur af námslánum hefjast ekki fyrr en 2 árum eftir námslok sbr. 4. mgr. 7.
gr. laga nr. 21/1992 og því ljóst að ef greiðslumat hefði verið framkvæmt á þeim
tíma sem kærandi gekkst í umrædda ábyrgð hefði slíkt mat ekki gefið raunhæfa
mynd af því hvort lántaki væri bær til að efna skuldbindingar sínar þegar kæmi
að því að greiða af láninu. Þá taka endurgreiðslur námslána mið af tekjum
viðkomandi auk þess sem stjórn sjóðsins sé heimilt að veita undanþágu frá
árlegri endurgreiðslu námslána ef tilteknar ástæður s.s. lánshæft nám,
atvinnuleysi, veikindi eða aðrar sambærilegar aðstæður valda verulegum
fjárhagsörðugleikum hjá lánþega, sbr. 6. mgr. 8. gr. laga nr. 21/1992. LÍN
bendir einnig á að það leiði ekki sjálfkrafa til þess að ábyrgðarsamningur verði
ógiltur í heild eða að hluta af þeim sökum einum að lánveitandi hafi við gerð
hans brugðist skyldum sínum. Finna þurfi slíkri ógildingu stoð í reglum
samningaréttar ef leysa á ábyrgðarmann undan skyldum sínum samkvæmt
ábyrgðarsamningi. Í 1. mgr. 36. gr. laga nr. 7/1936 sé kveðið á um að samningi
megi víkja til hliðar í heild eða að hluta, eða breyta, ef það yrði talið
ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig. Við mat á
því hvort ákvæðið eigi við sé skylt að líta til efnis samnings, stöðu
samningsaðila, atvika við samningsgerðina og atvika sem síðar komu til sbr. 2.
mgr. ákvæðisins. LÍN vísar til vitneskju B um ábyrgð sína og hinna sérstöku
aðstæðna við mat á greiðsluhæfi námsmanna sem lántaka, auk sérstöðu lána
sjóðsins sem félagslegra lána á niðurgreiddum vöxtum og með rýmilegum
endurgreiðslukjörum, en af þeim sökum sé hvorki ósanngjarnt né andstætt góðri
viðskiptavenju að umræddur ábyrgðarsamningur sé gildur samanber 36. gr. laga nr.
7/1936. Þá bendir LÍN á að ekki hafi verið um nýja lántöku að ræða þegar B
gerðist sjálfskuldarábyrgðaraðili á námslánum sonar síns, heldur hafi hann tekið
við ábyrgð á láni sem skrifað var undir árið 2007. Þegar fyrri ábyrgðarmaður
hafi tekið að sér sjálfskuldarábyrgð á námsláninu höfðu lög um ábyrgðarmenn ekki
tekið gildi. Auk þess hafi LÍN ekki verið aðili að samkomulagi um notkun ábyrgða
á skuldum einstaklinga sem þá hafi verið í gildi. Þá bendir LÍN á að skipt var
um ábyrgðarmann að beiðni lántaka en ekki að kröfu LÍN. LÍN bendir einnig á að
einu upplýsingarnar sem lágu fyrir við beiðni um skipti á ábyrgðarmanni voru að
lántaki var ekki á vanskilaskrá enda hafi það verið skilyrði fyrir því að
samþykkja skipti á ábyrgðarmanni. LÍN hafi enga vitneskju haft um persónulega
stöðu lántaka á þeim tíma sem hann hafi óskað eftir skipti á ábyrgðarmanni. LÍN
telur að það verði að teljast líklegt að ábyrgðarmanni hafi verið kunnugt um þá
stöðu og jafnframt ljóst að skilnaður lántaka kynni að hafa áhrif á
greiðsluhæfni hans til framtíðar. Þrátt fyrir það hafi hann ákveðið að
undirgangast ábyrgðina. LÍN telji því afar ólíklegt að niðurstaða úr
greiðslumati, hver sem hún hefði verið, hefði breytt ákvörðun ábyrgðarmanns um
að taka á sig sjálfskuldarábyrgð á lánum sonar síns. Þá hafi ábyrgðarmaður
fengið send yfirlit frá sjóðnum í byrjun árs 2014 og 2015 þar sem fram hafi
komið staðan á því láni sem hann var í ábyrgð fyrir en hann hafi engar
athugasemdir gert í kjölfar þeirra.
Niðurstaða
Í málinu er til úrlausnar beiðni ábyrgðarmanns um niðurfellingu
sjálfskuldarábyrgðar á skuldabréfi vegna námsláns. Skuldabréfið var útgefið á
árinu 2008 en ábyrgðaryfirlýsing ábyrgðarmannsins var gefin árið 2013 og leysti
þá annan ábyrgðarmann undan ábyrgð sinni á skuldabréfinu. LÍN er opinber
stjórnsýslustofnun sem hefur það hlutverk að tryggja þeim sem falla undir lög
nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna tækifæri til náms án tillit til
efnahags. LÍN veitir lán til námsmanna í framhaldsnámi samkvæmt lögum og reglum
sem um sjóðinn gilda. Er starfsemi sjóðsins fjármögnuð með endurgreiðslu
námslána, ríkisframlagi og lánsfé. LÍN ber í starfi sínu jafnt að fylgja þeim
lögum og reglum sem gilda sérstaklega um starfsemi sjóðsins og lagareglum, jafnt
skráðum sem óskráðum, sem gilda um stjórnsýslu hins opinbera svo og reglum
fjármunaréttarins eftir því sem við á. Í 7. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 segir:
Stjórn sjóðsins ákveður hvaða skilyrðum lántakendur og ábyrgðarmenn
skuli fullnægja. Ábyrgð ábyrgðarmanns, eins eða fleiri, getur fallið niður enda
setji námsmaður aðra tryggingu sem stjórn sjóðsins metur fullnægjandi.
Í úthlutunarreglum LÍN fyrir skólaárið 2007-2008, sem voru í gildi þegar
umrætt námslán var veitt, segir í grein 5.1.8:
Skilyrði, sem lánþegar
þurfa m.a. að uppfylla, eru að þeir séu ekki í vanskilum við sjóðinn, þegar sótt
er um nýtt lán og bú þeirra sé ekki til gjald¬þrota¬meðferðar eða að þeir
teljist af öðrum ástæðum bersýnilega ótryggir lán¬tak¬endur. Teljist námsmaður
ótryggur lántakandi skv. ofangreindu getur hann sótt um undanþágu frá þessari
grein enda sýni hann fram á annað, eða að hann leggi fram aðrar ábyrgðir sem
sjóðurinn telur viðunandi.
Í lokamálsgrein greinar 5.3.2 kemur fram
að eldri ábyrgð fellur ekki úr gildi nema að henni sé sagt upp og ný sett í
staðinn með sam¬þykki sjóðsins. Í úthlutunarreglum LÍN fyrir skólaárið
2012-2013, sem voru í gildi þegar umrædd sjálfskuldarábyrgðaryfirlýsing var
gefin, segir m.a. í 1. mgr. greinar 5.3.2 að ábyrgðarmaður skuli staðfesta með
undirskrift sinni á skuldabréf eða ábyrgðaryfirlýsingu að hann hafi kynnt sér
ákvæði skuldabréfsins. Í lokamálslið 5. mgr. sömu greinar segir að eldri ábyrgð
falli ekki úr gildi nema að henni sé sagt upp og ný sett í staðinn með samþykki
sjóðsins. Í lögum og reglum um LÍN og úthlutunarreglum sjóðsins er ekki að finna
nánari fyrirmæli með hvaða hætti skuli standa að því þegar skipt er um
ábyrgðarmann á skuldabréfi vegna námsláns eins og gert var í þessu tilviki.
Sjálfskuldarábyrgð er kröfuréttarlegs eðlis og er notuð í lánastarfsemi almennt.
Með því að takast á hendur sjálfskuldarábyrgð skuldbindur einstaklingur sig til
að tryggja efndir kröfu gagnvart lánveitanda ef lántaki reynist ekki
borgunarmaður fyrir greiðslu skuldarinnar. Efni kröfunnar ræðst af þeim
löggerningi sem liggur henni til grundvallar, s.s. samningi eða skuldabréfi, og
eftir lögum sem gilda hverju sinni. Skuldabréfið sem B gekkst í
sjálfskuldarábyrgð fyrir var gefið út árið 2008 og var annar ábyrgðarmaður
upphaflega á því skuldabréfi. Ábyrgðaryfirlýsing kæranda, dagsett 8. febrúar
2013, var útbúin af LÍN og ber heitið Skipt um ábyrgðarmann á skuldabréfi og er
svohljóðandi:
Undirrituð-/aður B, kennitala Óskar hér eftir að takast
á hendur sjálfskuldarábyrgð vegna ofangreinds námsláns í stað: [Nafn og kt.
fyrri ábyrgðarmanns] Ábyrgðin er til tryggingar skilvísri og skaðlausri greiðslu
á höfuðstól alls að kr. 2.185.990 ásamt vöxtum, verðbótum, dráttarvöxtum og
öllum kostnaði er af vanskilum kann að leiða. Höfuðstóll ofangreindrar
sjálfskuldarábyrgðar breytist í samræmi við vísitölu N-402,2.
Umrædd
skipti á ábyrgðarmanni virðast ekki hafa verið skráð á frumrit skuldabréfsins og
þá hafa engin önnur skjöl verið lögð fram af hálfu LÍN um ábyrgðarmannaskiptin.
Samkvæmt 7. mgr. 6. gr. laga nr. 21/1992 og úthlutunarreglum LÍN getur ábyrgð
ábyrgðarmanns fallið niður enda setji námsmaður aðra tryggingu sem stjórn
sjóðsins metur fullnægjandi. Beiðni um skipti á ábyrgðarmanni getur bæði komið
til að kröfu sjóðsins og að beiðni lántaka. Þegar fallist er á slíka beiðni af
hálfu kröfueiganda er um nýjan ábyrgðarmann og nýja ábyrgðarskuldbindingu að
ræða þar sem kröfueigandi verður að framfylgja fyrirmælum laga varðandi stofnun,
efni og form slíkrar skuldbindingar. Skiptir ekki máli að hér var verið að
gangast í sjálfskuldarábyrgð á árinu 2013 fyrir skuldabréfi sem gefið var út á
árinu 2008. Samkvæmt 99. gr. gjaldþrotalaga nr. 21/1991 falla allar kröfur á
hendur þrotabúi sjálfkrafa í gjalddaga við uppkvaðningu úrskurðar héraðsdómara
um að búið sé tekið til gjaldþrotaskipta og gildir það um námslán sem aðrar
kröfur gjaldþrota aðila. Við það að lántaki var úrskurðaður gjaldþrota varð
ábyrgð B á láninu virk. Um ábyrgðarsamning kæranda gilda lög nr. 32/2009 um
ábyrgðarmenn og við frágang hans bar LÍN að fylgja eftir ákvæðum þeirra laga. Í
lögunum kemur fram að markmið þeirra er að setja reglur um ábyrgðir
einstaklinga, draga úr vægi ábyrgða og stuðla að því að lánveitingar verði
miðaðar að greiðslugetu lántaka og hans eigin tryggingar. Með ábyrgðarmanni
samkvæmt lögunum er átt við einstakling sem gengst persónulega í ábyrgð eða
veðsetur tilgreinda eign sína til tryggingar efndum lántaka enda sé ábyrgðin
ekki í þágu atvinnurekstrar ábyrgðarmanns eða í þágu fjárhagslegs ávinnings
hans. Í 4. gr. laganna kemur fram að lánveitandi skal meta hæfi lántaka til að
standa í skilum með lán þar sem ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð til tryggingar
efndum lántaka og skal greiðslumatið byggt á viðurkenndum viðmiðum. Þá skal
lánveitandi með skriflegum hætti ráða ábyrgðarmanni frá því að gangast í ábyrgð
ef greiðslumat bendir til þess að lántaki geti ekki efnt skuldbindingar sínar.
Með sama hætti skal lánveitandi ráða ábyrgðarmanni frá því að undirgangast
ábyrgð ef aðstæður ábyrgðarmanns gefa tilefni til. Í 5. gr. laganna segir að
fyrir gerð ábyrgðarsamnings skal lánveitandi upplýsa ábyrgðarmann skriflega um
þá áhættu sem ábyrgð er samfara. Í 6. gr. laganna segir að ábyrgðarsamningur
skuli vera skriflegur og að í honum skuli getið þeirra upplýsinga sem nefndar
eru í 5. gr. og skoðast þær sem hluti samningsins. Þegar lántaki tók umrætt
skuldabréf hjá LÍN var það lagaskilyrði að einn ábyrgðarmaður að lágmarki tækist
á hendur sjálfskuldarábyrgð fyrir lántaka. Lántakinn hefur á sínum tíma verið
metinn lánshæfur hjá sjóðnum og upphaflegur ábyrgðarmaður uppfyllt skilyrði
sjóðsins til að gangast í sjálfskuldarábyrgð fyrir hann. Þegar beiðni um skipti
á ábyrgðarmanni barst LÍN samþykkti sjóðurinn sjálfskuldarábyrgð B sem
fullnægjandi tryggingu í staðinn fyrir þá tryggingu sem fyrir var. Í málinu
liggur fyrir að LÍN lét ekki meta hæfi lántaka við þetta tækifæri né fullnægði
öðrum skyldum sínum gagnvart nýjum ábyrgðarmanni samkvæmt lögum nr. 32/2009. Þá
liggur heldur ekki fyrir að LÍN hafi látið kanna getu ábyrgðarmanns til að
standa undir þeirri sjálfskuldarábyrgð sem hann skrifaði undir. Að mati
málskotsnefndar hvílir ótvíræð skylda á LÍN við aðstæður sem þessar að kanna
stöðu lántaka að nýju og upplýsa verðandi ábyrgðarmann í samræmi við fyrirmæli
laga. Í lögum um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 er lögð skylda á þá aðila, stofnanir
og fyrirtæki, sem veita lán þar sem ábyrgðarmaður, einstaklingur, gengst í
ábyrgð til tryggingar efndum lántaka, að upplýsa um þá áhættu sem í ábyrgð felst
áður en ábyrgðarmaður gengst undir hana. LÍN ber að meta hæfi lántaka til að
standa í skilum með lán þar sem ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð til tryggingar á
efndum lántaka. LÍN sem lánveitanda bar því í þessu máli að leggja mat sitt á
greiðslugetu lántaka og framkvæma greiðslumat sem byggt er á viðurkenndum
viðmiðum. Vísast nánar um þetta atriði til umfjöllunar málskotsnefndar í
úrskurðum nefndarinnar í málum nr. L-50/2013 og L-58/2013. Málskotsnefnd fellst
ekki á það með LÍN að ekki hafi verið unnt að framkvæma greiðslumat m.a með
vísun til eðlis lánveitingarinnar og skorts á upplýsingum um lántaka. Að mati
málskotsnefndar skiptir hér heldur ekki máli að námslán eru lán sem veitt eru
lántaka á félagslegum grunni og niðurgreiddum kjörum. Gagnvart ábyrgðarmanni
skipta þau sjónarmið engu máli þegar til þess kemur að ábyrgðarsamningur verður
virkur og innheimta lánsins hefst. Innheimtan er framkvæmd á grundvelli
kröfuréttarlegra sjónarmiða af hálfu LÍN en innan ramma laga um sjóðinn sem
gerir m.a. svigrúm sjóðsins til samninga við ábyrgðarmenn þrengra en gerist
almennt hjá lánastofnunum. Þá ber LÍN, samkvæmt 2. og 3. mgr. 4. gr. laga um
ábyrgðarmenn, að ráða ábyrgðarmanni með skriflegum hætti frá því að gangast í
ábyrgð ef greiðslumat bendir til þess að lántaki geti ekki efnt skuldbindingar
sínar og ef aðstæður ábyrgðarmanns gefa tilefni til. Ekki verður séð að LÍN hafi
fylgt framangreindum ákvæðum eftir enda ekkert greiðslumat framkvæmt. Samkvæmt
dómafordæmum Hæstaréttar þá leiðir það ekki sjálfkrafa til þess að
ábyrgðarsamningur verði ógiltur í heild eða að hluta af þeim sökum einum að
lánveitandi hafi við gerð hans brugðist skyldum sínum, heldur hefur verið talið
að finna þurfi slíkri ógildingu stoð í reglum samningaréttar ef leysa á
ábyrgðarmann undan skyldum sínum samkvæmt ábyrgðarsamningi. Samkvæmt 36. gr.
samningalaga nr. 7/1936 má víkja samningi til hliðar í heild eða að hluta, eða
breyta, ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera
hann fyrir sig. Við mat á því hvort skilyrði séu til þess að víkja samningi til
hliðar skal líta til efnis samnings, stöðu samningsaðila, atvika við
samningsgerð og atvika sem síðar komu til. Málskotsnefnd telur að LÍN verði að
bera hallann af því að ábyrgðaryfirlýsing til tryggingar námsláni var veitt án
þess að sjóðurinn hafi viðhaft þau vönduðu vinnubrögð sem lög um ábyrgðarmenn
mæla fyrir um. LÍN gerði enga tilraun til að meta greiðslugetu lántaka í þessu
máli og þar með að upplýsa verðandi ábyrgðarmann um þá áhættu sem gæti falist í
því að gangast í sjálfskuldarábyrgð fyrir námslánum lántaka. Er það mat
málskotsnefndar að B hafi vegna þess ekki getað gert sér grein fyrir þeirri
áhættu sem fólst í því að gangast í umrædda sjálfskuldarábyrgð. Þá telur
málskotsnefnd að verulegar líkur séu fyrir því að hefði LÍN framfylgt skyldum
sínum með fullnægjandi hætti þá hefði það leitt í ljós slæma stöðu lántaka sem
hefði haft áhrif á ákvörðun ábyrgðarmanns að gangast í sjálfskuldarábyrgð í stað
fyrri ábyrgðarmanns. Að mati málskotsnefndar hefur LÍN brugðist þeirri ríku
skyldu sem á sjóðnum hvílir gagnvart ábyrgðarmanni í þessu máli. Þar sem LÍN fór
ekki eftir skýrum fyrirmælum laga um ábyrgðarmenn þegar kærandi gekkst í ábyrgð
gagnvart sjóðnum í stað annars ábyrgðarmanns og þegar litið er til þess
aðstöðumunar sem er á kæranda annars vegar og svo LÍN hins vegar, og þegar litið
er til málsatvika í heild sinni, þá telur málskotsnefnd það ósanngjarnt af hálfu
LÍN að bera fyrir sig umræddan ábyrgðarsamning gagnvart kæranda. Beri því með
vísan til 36. gr. samningalaga nr. 7/1936 að fella niður ábyrgð B á umræddu
námsláni. A stendur að kæru á ákvörðun LÍN ásamt B þó svo að málið varði A ekki
með beinum hætti. Þar sem LÍN hefur fallist á aðild hans að málinu við meðferð
þess telur málskotsnefnd ekki ástæðu til að gera athugasemd við aðildina af
sinni hálfu. Með vísan til framanritaðs eru hin kærða ákvörðun stjórnar LÍN frá
13. maí 2015 felld úr gildi.
Úrskurðarorð
Ákvörðun stjórnar LÍN frá 13. maí 2015 í máli kærenda er felld úr gildi