Úrskurður

Ár 2016, miðvikudaginn 21. september 2016 kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu L-3/2016.

Kæruefni

Með kæru sem barst málskotsnefnd þann 12. febrúar 2016 kærði kærandi ákvörðun stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 9. nóvember 2015 þar sem hafnað var beiðni kæranda um endurútreikning á tekjutengdum afborgunum námsláns áranna 2007, 2008 og 2009. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 15. febrúar 2016 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kæranda var sent afrit bréfsins sama dag. Athugasemdir stjórnar LÍN voru settar fram í bréfi dagsettu 31. mars 2016 og var afrit þess sent kæranda og henni jafnframt gefinn frestur til að koma að athugasemdum sínum. Kærandi sendi málskostnefnd athugasemdir sínar 20. maí 2016. Þær voru framsendar LÍN samdægurs og með bréfi dagsettu 1. júní 2016 sendi LÍN málskotsnefnd viðbótarathugasemdir vegna kærunnar. Málskotsnefnd óskaði eftir viðbótarupplýsingum frá stjórn LÍN með bréfi dagsettu 30. ágúst 2016. Svar stjórnar barst með bréfi dagsettu 9. september 2016 og var það sent kæranda til athugsemda. Athugsemdir kæranda bárust með bréfi dagsetti 14. september 2016.

Málsatvik og ágreiningsefni

Kærandi stundaði nám árin 2003 og 2004 og þáði námslán hjá LÍN. Frá árinu 2007 lenti kærandi í vanskilum með afborganir og enduðu lánin í löginnheimtu hjá lögmannsstofu sem LÍN skiptir við. Þann 19. mars 2015 gerði kærandi upp vanskilin hjá lögmönnum LÍN með vanskilaskuldabréfi. Þann 10. júlí 2015 sendi kærandi LÍN beiðni um endurútreikning á tekjutengdum afborgunum áranna 2007, 2008 og 2009, sem hún hafði gert upp með vanskilaskuldabréfinu tæpum fjórum mánuðum áður. Kærandi hafði ekki sinnt framtalsskyldu áranna 2007, 2008 og 2009 og álagning opinberra gjalda hennar því byggst á áætlun Ríkisskattstjóra (RSK) um gjaldstofna. Þann 11. maí 2015 skilaði kærandi skattframtölum vegna áranna 2007 og 2008 og þann 7. júlí 2015 kvað RSK upp úrskurð um að leggja framtölin til grundvallar nýrri álagningu opinberra gjalda 2007 og 2008. Stofn til tekjuskatts og úrsvars sem hafði verið áætlaður 5.750.000 kr. árið 2007 lækkaði í 4.280.416 kr. og vegna ársins 2008 lækkaði stofninn úr því að vera áætlaður 6.670.000 kr. í 2.201.255 kr. Kærandi hefur ekki lagt fram upplýsingar um breytingar á gjöldum ársins 2009. Með tölvubréfi til LÍN þann 10. júlí 2015 upplýsti kærandi að hún hefði fengið leiðréttingu á álagningu vegna áranna 2007 og 2008 og að leiðrétting fyrir árið 2009 væri í vinnslu. Fór hún fram á að tekjutengdar afborganir áranna yrðu leiðréttar í samræmi við úrskurð RSK. Með hinni kærðu ákvörðun var beiðni hennar hafnað af stjórn LÍN með vísan til þess að erindi hennar hefði borist löngu eftir að frestur til að sækja um endurútreikning rann út.

Sjónarmið kæranda.

Kærandi krefst þess aðallega að ákvörðun stjórnar LÍN frá 9. nóvember 2015 um synjun á endurútreikningi tekjutengdra afborgana áranna 2007, 2008 og 2009 verði breytt og að LÍN verði gert að reikna afborganirnar út að nýju. Til vara krefst kærandi þess að ákvörðun stjórnar LÍN verði felld úr gildi og að LÍN verði gert að taka nýja ákvörðun. Í báðum tilvikum krefst kærandi þess að "ógilt verði sú ákvörðun LÍN að taka við skuldabréfi, útgefnu af kæranda 19. mars 2015, vegna vanskila kæranda og að LÍN verði gert að taka nýja ákvörðun um skuldastöðu og uppgjör kæranda". Kærandi kveðst vera öryrki og hafa glímt við veikinda frá árunum 2003-2004. Vegna veikindanna hafi hún verið ófær um að skila skattframtölum fyrir tekjuárin 2006-2008. Tekjutengdar afborganir hennar af námslánum árin 2007-2009 hafi því ekki byggst á raunverulegum tekjum heldur áætlunum. Þannig hafi LÍN lagt til grundvallar að tekjur hennar 2006 hafi numið 5.750.000 kr. þegar þær í raun voru 3.424.333 kr. Áætlun LÍN fyrir árið 2007 hafi miðað við að tekjur kæranda væru 6.670.0000 kr., en í raun hafi þær verið 1.616.980 kr. Loks hafi LÍN gengið út frá að árið 2008 hafi tekjur kæranda verið 7.705.000, en í reynd hafi þær aðeins numið 822.945 kr. LÍN hafi því byggt fjárhæðir tekjutengdra afborgana á röngum forsendum. Þannig hafi LÍN miðað við að tekjur kæranda árin 2006-2008 hafi numið alls 20.125.000 kr. þegar þær raunverulega námu samtals 5.866.258 kr. (sic). LÍN hafi því gert ráð fyrir að tekjur kæranda væru ríflega þrefalt hærri en þær voru í raun. Kærandi byggir á því að LÍN og lögmannsstofa sem annaðist innheimtu fyrir LÍN hafi vanrækt að leiðbeina henni um rétt til endurútreiknings. Gögn málsins beri með sér að aðilinn sem annaðist innheimtuna hafi vitað allt frá árinu 2007 að kærandi hygðist skila inn leiðréttum tekjuupplýsingum. Þrátt fyrir það hafi um áramótin 2014/2015 verið gert samkomulag við kæranda þar sem vanskilin voru gerð upp með því að kærandi gaf út skuldabréf til 5 ára. Kærandi byggir á því að tilgangur 8. gr. laga um LÍN nr. 21/1992, þar sem fjallað er um árlega endurgreiðslu námslána, sé að tryggja að afborganir taki mið af raunverulegum tekjum. Aðeins eigi að áætla tekjur í algerum undantekningartilvikum og komi í ljós að tekjur hafi verið ofáætlaðar beri að leiðrétt það. Að öðrum kosti væri LÍN ekki að framkvæma lögin í samræmi við tilgang þeirra. Í samræmi við tilgang laganna eigi kærandi að geta sótt um endurútreikning tekjutengds gjalddaga hafi hann byggst á röngum forsendum. Frestur til þess sé 60 dagar samkvæmt 1. mgr. 11. gr. laganna um LÍN. Telur kærandi að tilgangur laganna vegi mun þyngra en 60 daga fresturinn. Ákvæði 1. mgr. 11. gr. sé ekki afdráttarlaust um það að eftir frestinn falli mikilvægur réttur kæranda niður með óafturkræfum hætti. Væri ákvæðinu ætlað að fara gegn meginreglu laganna um rétt til endurútreiknings þyrfti það að vera mun skýrara. Kærandi leggur áherslu á að krafa LÍN byggi á röngum forsendum um staðreyndir þar sem hún byggi á tekjuáætlun sem hafi verið langt umfram raunverulegar tekjur. Ef miðað sé við réttar upplýsingar um tekjur hefðu afborganir kæranda verið miklu mun lægri. LÍN hefði borið að meðhöndla mál kæranda með þeim hætti að hún hafi ofgreitt afborganir af láni. Samkvæmt meginreglum kröfuréttar eigi lántaki við slíkar aðstæður rétt á endurgreiðslu frá lánveitanda. Hér eigi við svipað sjónarmið og gildi um rétt til endurgreiðslu í kjölfar útreiknings ólögmæts gengisláns, sem fjölmargir dómar hafi gengið um á undanförnum árum. LÍN hafi ekki borið því við að ómögulegt sé að endurútreikna hinar tekjutengdu afborganir kæranda eða af því hljótist vandkvæði eða óhagræði fyrir sjóðinn. Það sé því forkastanlegt af hálfu LÍN að neita kæranda um endurútreikning vegna þess að frestur til þess sé útrunninn. Kærandi telur að verði 1. mgr. 11. gr. laga um LÍN túlkuð með þeim hætti að réttur til endurútreiknings falli niður að liðnum 60 daga frestinum fari það gegn eignarréttarvernd og jafnræðisreglu íslensks réttar þar sem henni væri þá gert að greiða mun hærri afborgun en skylt væri samkvæmt lögunum. Í því samhengi beri einnig að beita meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga þar sem munurinn á áætluðum tekjum og raunverulegum sé gríðarlegur, eða eins og áður greinir rúmlega 340%. LÍN byggi á þeirri röngu forsendu að kærandi hafi verið yfir meðaltekjum, með um 560.000 kr. í meðaltekjur, þegar tekjur hennar í raun voru undir lágmarkslaunum á tímabilinu, eða tæpar 163.0000 kr. að meðaltali á mánuði. Kærandi kveður ástæðu þess að hún hafi ekki skilað inn framtalsgögnum í tæka tíð hafa verið þá að hún hafi glímt við veikindi í rúmlega 10 ár. LÍN hafi borið að taka tillit til aðstæðna hennar enda megi ráða að 6. mgr. 8. gr. laganna um sjóðinn að tilgangur þeirra sé m.a. að koma til mót við veikindi lántaka og önnur atvik sem máli geta skipt. Kærandi áréttar að um LÍN gildi stjórnsýslulög og aðrar meginreglur stjórnsýsluréttar. Sömu reglur gildi um lögmannsstofu sem innheimti fyrir LÍN. Lántakendur missi ekki rétt við það að LÍN framselji einkafyrirtæki vald til þess að taka ákvarðanir. LÍN og eftir atvikum innheimtufyrirtækið hafi alvarlega brotið gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og leiðbeiningarskyldu 7. gr. laganna og leiði það til ógildingar ákvörðunarinnar. Þær tekjuáætlanir sem LÍN miði við séu órökstuddar, langt úr hófi og í engum tengslum við raunverulegar tekjur öll árin sem um ræðir. Áætlun LÍN fyrir árið 2008 sé með ólíkindum eða 836% yfir framtalstekjum kæranda. LÍN beri að sýna fram á að áætlanir hafi verið forsvaranlegar og byggðar á fullnægjandi gögnum. Þá liggi ekkert fyrir um að kæranda hafi verið leiðbeint um rétt sinn að fá endurútreikning, en sú skylda hafi bæði hvílt á LÍN og innheimtufyrirtækinu. Gögn málsins beri með sér að starfsmaður innheimtufyrirtækis hafi vitað að kærandi hygðist afla frekari upplýsinga um tekjur og því borið að líta svo á að fram væri komin beiðni um endurútreikning, sbr. leiðbeiningarreglu 7. gr. stjórnsýslulaga. Jafnframt hafi verið skylt að rannsaka málsatvik með hliðsjón af endurútreikningi og eftir atvikum leiðbeina kæranda um fresti. Þegar upplýstist að tekjuupplýsingar voru rangar hafi LÍN borið að rannsaka málið betur þar sem stjórnvaldi sé skylt samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga að byggja ákvörðun á réttum upplýsingum. Því verði LÍN að bera hallan af öllum sönnunarskorti í málinu. Kærandi segir að hjá LÍN sé við lýði venjubundin stjórnsýsluframkvæmd þess efnis að endurútreikningur sé framkvæmdur í samræmi við ný gögn þegar lántaki gangi frá heildaruppgjöri á vanskilum. Sú venja sé bindandi réttarregla sem hvorki verði breytt né beitt í andstöðu við hagsmuni kæranda. Sú ákvörðun LÍN að beita ekki hinni venjubundnu framkvæmd í tilviki kæranda þar sem hún hafi verið búin að greiða afborganirnar með skuldabréfi eigi sér enga lagastoð, sé ómálefnaleg og feli í sér mismunun gagnvart lántakendum og brjóti því gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Í afstöðu LÍN felist að með uppgjöri í formi "vanskilaskuldabréfs" hafi lántakendur fyrirgert rétti gagnvart stjórnvaldinu sem þeir annars hefðu átt. LÍN sé óheimilt að gera slíka íþyngjandi samninga án skýrrar lagaheimildar. Auk þess feli þessi vinnuregla LÍN í sér brot gegn meginreglu stjórnsýslumréttar um skyldubundið mat og rannsókn mála. LÍN sé óheimilt að setja almenna reglu um það hvenær litið sé til nýrra upplýsinga og hvenær tilteknar ákvarðanir séu teknar. Kærandi sendi málskotsnefnd sérstakar athugasemdir sínar vegna greinargerðar LÍN í málinu. Þar kemur fram hjá kæranda að LÍN fjalli ekki um hluta málsástæðna hennar og lagasjónarmiða og því verði að líta svo á að LÍN mótmæli þeim ekki vegna málsforræðisreglu. Ljóst sé að LÍN byggi fyrst og fremst á því að 60 daga frestur 1. mgr. 10. gr. laga um LÍN sé fortakslaus, en með því sé horft framhjá öðrum lagasjónarmiðum, sem ekki fái staðist. LÍN vísi til þess að helst komi til álita undantekningar frá frestum þegar um sé að ræða óviðráðanlega atvik eða mistök LÍN. Kærandi telur að hvorutveggja eigi við í málinu. Veikindi kæranda hafi valdið því að hún skilaði ekki skattframtölum á réttum tíma og jafnframt sé augljóst að kæranda var ómögulegt að leggja fram beiðni sína við LÍN um endurútreikning fyrr en að fengnum ákvörðunum RSK. Þá séu mistök LÍN a.m.k. að hluta til ástæða þess hvernig komið sé fyrir málinu. Starfsmönnum innheimtufyrirtækis LÍN hafi borið að leiðbeina kæranda um besta rétt sinn, en þeim hafi verið kunnugt um að kærandi beið leiðréttingar. Hafi starfsmenn innheimtufyrirtækisins fullvissað kæranda um að hún tapaði engum rétti þegar hún gekk frá uppgjöri vanskilanna með skuldbréfinu. Kærandi hafnar því að málefnalegur munur sé á máli hennar og öðrum málum þar sem LÍN hefur heimilað endurútreikning eftir að frestur til þess hefur verið liðinn. Um það beri LÍN sönnunarbyrðina. Þá gagnrýnir kærandi þau sjónarmið sem LÍN færir fram varðandi skyldu sína til leiðbeininga. Þá geti það engu skipt um réttarstöðu kæranda þó að hún hafi greitt inn á kröfu LÍN áður en hún gaf út skuldabréfið eða að hún skyldi ekki gera fyrirvara þegar gengið var frá skuldabréfinu. Hafi hún átt að haga málinum sínum með öðrum hætti hefði LÍN borið að upplýsa hana um það.

Sjónarmið stjórnar LÍN

Fram kemur hjá LÍN að lán kæranda hafi verið í vanskilum frá árinu 2007 og þau komin í innheimtu hjá lögmannsstofu. Þar sem kærandi hafi ekki sinnt framtalsskyldu hafi tekjutengdar afborganir hennar árin 2007, 2008 og 2009 verið reiknaðar á grundvelli áætlaðs skattstofns í samræmi við 3. mgr. 10. gr. laga um LÍN og grein 8.4 í úthlutunarreglum sjóðsins árin 2007-2009. Þann 19. mars 2015 hafi kærandi án nokkurra fyrirvara gert upp vanskilin hjá lögmannsstofunni með skuldabréfi. Þann 10. júlí 2015 hafi hún sent LÍN beiðni um endurútreikning tekjutengdra afborgana vegna áranna 2007, 2008 og 2009 vegna nýrra upplýsinga um tekjur. Með erindi kæranda hafi borist úrskurður RSK, dags. 7. júlí 2015, um nýja álagningu vegna áranna 2007 og 2008. Samkvæmt honum hafi skattframtöl vegna áranna 2007 og 2008 borist RSK þann 11. maí 2015. LÍN hafi þá óskað eftir frekari gögnum frá kæranda þar sem engar upplýsingar höfðu borist vegna ársins 2009. Með bréfi til LÍN dagsettu 25. september 2015 ítrekaði kærandi beiðni til LÍN um að málið færi fyrir stjórn sjóðsins og með erindinu fylgdu óstaðfest skattframtöl áranna 2007, 2008 og 2009. Þegar málið var lagt fyrir stjórn LÍN í nóvember 2015 hafi ekki legið fyrir úrskurður skattayfirvalda vegna ársins 2009 (vegna tekna ársins 2008) og hafi sjóðnum ekki borist niðurstaða vegna þess árs. Stjórn LÍN bendir á að í 3. mgr. 10. gr. laga um LÍN komi fram að sé lánþega áætlaður skattstofn beri að miða við hann. Þar sem kæranda hafi verið áætlaður skattstofn af skattayfirvöldum þau ár sem um ræðir hafi útreikningur afborgana miðast við það. Í grein 8.4 í úthlutunarreglum sjóðsins, sbr. 1. mgr. 11. gr. laga um LÍN komi skýrt fram að frestur til að sækja um endurútreikning sé 60 dagar eftir gjalddaga útborgunar. Stjórn LÍN vísar til þess að í úrskurðum málskotsnefndar hafi komið fram að það sé mikilvægt að festa ríki um þá fresti sem lántökum séu settir og að almennt beri að vísa frá erindum sem berist of seint nema í undantekningartilvikum, s.s. þegar tekst að sanna að um sé að ræða óviðráðanleg tilvik eða mistök hjá LÍN. Til umsóknar um endurútreikning séu ekki gerðar neinar formkröfur heldur nægi að beiðni sé send með tölvupósti. Í þeim tilvikum þegar lántaki hefur ekki skilað upplýsingum um tekjur með umsókn um endurútreikning beri honum að senda þær eins fljótt og unnt er og eigi síðar en tveimur mánuðum eftir umsóknarfrest, sbr. grein 5.1.3 í úthlutunarreglum LÍN. Stjórn LÍN bendir á að óumdeilt sé að umsókn kæranda barst ekki inn tilskilins frests, en fresturinn sé skýr samkvæmt lögunum og gildi um alla greiðendur námslána. Þá liggi fyrir að staðfestar upplýsingar um tekjur kæranda gjaldaárin 2007 og 2008, vegna tekna áranna á undan, hafi ekki borist fyrr en á síðari hluta árs 2015 eða rúmum sjö árum eftir að afborganirnar voru reiknaðar og eftir að þær höfðu verið greiddar. Staðfestar tekjuupplýsingar vegna ársins 2008 hafi eins og fyrr segir aldrei borist. Um meðferð og framkvæmd á máli kæranda kemur fram hjá LÍN að skýrt sé kveðið á það í lögum og reglum sjóðsins hvernig tekjutengd afborgun lántaka sé reiknuð út. Lán kæranda hafi verið í vanskilum frá fyrsta gjalddaga þess 1. mars 2007. Kærandi hafi greitt hluta af vanskilum sínum með reglubundnum millifærslum til lögmanna sjóðsins, sem ráðstafað var inn á myndaða gjalddaga. Þannig hafi kærandi m.a. greitt gjalddagann 1. september 2007 með 11 millifærslum á tímabilinu 1. september 2011 til 5. febrúar 2013. Hafi sá gjalddagi verið fullgreiddur þann 5. febrúar 2013. Inn á gjalddagann 1. september 2008 hafi kærandi fyrst greitt þann 1. desember 2014 og var búin að greiða fjórar greiðslur inn á hann þegar hún greiddi hann upp að fullu með skuldabréfi útgefnu 19. mars 2015. Með skuldabréfinu greiddi hún ennfremur upp afborgun á gjalddaga 1. september 2009 og önnur vanskil til greiðsludags. Hafi kærandi enga fyrirvara gert við þessar greiðslur. Stjórn LÍN telur sig almennt ekki hafa heimild til að víkja frá skýrum ákvæðum laga og reglna sjóðsins um fresti. Hún hafi þó í algjörum undantekningartilvikum heimilað endurútreikning vegna eldri gjalddaga þrátt fyrir að umsókn hafi ekki borist innan tilskilins frests. Í öllum þeim tilvikum hafi verið gerð krafa um að það væri liður í heildaruppgjöri allra vanskila viðkomandi lántaka sem væri í innheimtu hjá lögmönnum, sbr. grein 8.7 í úthlutunarreglum LÍN námsárið 2015-2016. Stjórn LÍN hafnar því að í þessum málum, sem séu örfá, hafi myndast venjubundin stjórnsýsluframkvæmd eins og haldið sé fram af kæranda. Mál kæranda sé hvorki sambærilegt við mál þar sem endurútreikningur hefur verið heimilaður né hafi mál kæranda verið unnið með öðrum hætti en sambærileg mál sem komið hafi inn á borð stjórnar sjóðsins. Stjórn LÍN kveður það hafa verið skoðað hvort það gæti hafa verið hluti af leiðbeiningarskyldu LÍN sem stjórnvalds að benda kæranda á möguleika þess að óska endurútreiknings. Starfsmaður lögmannsstofunnar sem sá um mál kæranda hafi upplýst að almennt væri slíkt jafnan upplýst þótt hann gæti ekki fullyrt um einstök máli. Starfsmaðurinn myndi að kærandi hafi ítrekað minnst á það að skila leiðréttum upplýsingum frá skattinum en þær aldrei borist. Hvað starfsmanninum og kæranda fór á milli um áramótin 2014/2015 þegar kærandi óskaði eftir að gera upp þau vanskil sem voru í innheimtu hjá sjóðnum yrði ekkert fullyrt, en telja verði líklegt að kæranda hafi verið leiðbeint. Í málinu liggi því fyrir að kærandi hafi áður ámálgað að skila nýjum tekjuupplýsingum vegna vanskila sinna, en aldrei sinnt því og haldið áfram að greiða af láni sínu athugasemdalaust. Einnig liggi fyrir að kærandi hafi haft vitneskju um að gjalddagar af láni hennar væru miðaðir við áætlaðan tekjustofn. Með hliðsjón hafi þessi hafi það verið skoðun stjórnar LÍN að leiðbeiningarskyldu hafi ekki verið ábótavant hvorki við uppgjör á gjalddaga 1. september 2017 í byrjun árs 2013 né hinna tveggja gjalddaganna í byrjun árs 2015. Stjórn LÍN leggur áherslu á að lögum um sjóðinn og úthlutunarreglur hans séu skýrar um að það sé á ábyrgð og frumkvæði greiðanda að óska endurútreiknings á afborgunum sem tengjast tekjum. Umsókn kæranda um endurútreikning hafi borist eftir lögbundinn frest og upplýsingar um raunverulegar tekjur lágu ekki fyrir hjá LÍN fyrr en mörgum árum eftir lögbundinn frest og eftir að kærandi greiddi umrædda gjalddaga. Mikilvægt sé að festa ríki um þá fresti sem lántökum séu gefnir og hafi niðurstaða stjórnar LÍN verið í samræmi við lög og reglur og einnig í samræmi við sambærilegar ákvarðanir stjórnar LÍN og málskotnefndar. Í viðbótarathugasemdum sem stjórn LÍN sendi málskotsnefnd er hafnað því sjónarmiði kæranda að sjóðurinn teljist vegna málsforræðisreglu hafa samþykkt ákveðnar málsástæður hennar með því að andmæla þeim ekki sérstaklega. Um sé að ræða stjórnsýslumál og það fylgi ekki sömum málsmeðferðarreglum og gildi um einkamál. Stjórn LÍN ítrekar í viðbótarathugasemdum sínum að almennt séu engar undanþágur veittar frá skýrum reglum sem um sjóðinn gilda. Í algjörum undantekningartilvikum hafi stjórnin fallist á að víkja frá frestum ef um hafi verið að ræða óviðráðanleg atvik eða mistök LÍN. Stjórn LÍN telur að hvorugt þessara atvika eigi við í máli kæranda. Fyrir liggi að kærandi hafi verið í vanskilum við sjóðinn frá 2007, eða í um átta ár, áður en hún gerði þau endanlega upp. Á þessu tímabili hafi hún reglulega sagst ætla að óska leiðréttingar RSK á gjaldstofnum, en ekkert gert í því og haldið áfram að greiða inn á vanskil á láni sínu hjá innheimtulögmönnum LÍN. Bendir stjórn LÍN á að beiðni kæranda um nýja álagningu gjaldaárin 2007 og 2008 hafi verið móttekin af RSK þann 11. maí 2015 eða tæpum tveimur mánuðum eftir að hún gerði upp skuld sína með útgáfu skuldabréfs. Því fái sú staðhæfing kæranda ekki staðist að innheimtufyrirtækið hafi vitað af því að kærandi hafi beðið leiðréttingar RSK. Stjórn LÍN segir að þrátt fyrir þær skýru reglur sem gildi um fresti sé það skylda hennar hverju sinni að meta málið einnig út frá hagsmunum sjóðsins sem kröfuhafa. Játa verði sjóðnum svigrúm til að meta hvert mál með hliðsjón af því hvort útreikningur í því leiði til þess að endurheimtur séu í heild líklegri. Við það mat sé horft til sjónarmiða um jafnræði og samræmi í málum, en einnig sé litið til þess hvort hlutaðeigandi endurútreikningur sé liður í heildaruppgjöri vanskila við sjóðinn. Þá sé horft til þess hvort um sérstakar aðstæður hafi verið að ræða sem hafi valdið því að upplýsingar bárust ekki fyrr, t.d. í þeim málum sem ábyrgðarmenn koma að uppgjöri vanskila. Þessi sjónarmið hafi ekki átt við um mál kæranda að mati stjórnar LÍN.

Niðurstaða

Í máli þessu er deilt um rétt kæranda til leiðréttingar og lækkunar á greiðslum sem hún innti af hendi vegna tekjutengdra afborgana af námsláni árin 2007, 2008 og 2009. Afborganirnar höfðu verið reiknar út miðað við áætlaðan skattstofn þar sem kærandi hafði ekki skilað skattframtölum. Afborganirnar höfðu lent í vanskilum og hafði kærandi greitt inn á þau um nokkra ára skeið, uns hún greiddi vanskilin upp með svokölluðu vanskilaskuldabréfi þann 19. mars 2015. Í athugasemdum kæranda til málskotsnefndar kemur fram að þar sem LÍN í greinargerð sinni til nefndarinnar fjalli aðeins um hluta málsástæðna hennar og lagasjónarmiða verði út frá málsforræðisreglu að líta svo að sjóðurinn mótmæli ekki öðrum málsástæðum sem hún byggir á. Málskotsnefnd bendir á að við rekstur stjórnsýslumáls gildir ekki málsforræðisregla einkamálaréttarfars. Við ákvörðun í málinu er málskotsnefnd því ekki bundin af þeim málsástæðum, röksemdum og andmælum sem aðilar setja fram. Í 8. gr. laga um LÍN 21/1992 segir að árleg endurgreiðsla námsláns ákvarðist í tvennu lagi, annars vegar sé um að ræða fasta greiðslu óháða tekjum lánþega, en hins vegar viðbótargreiðslu sem sé háð tekjum fyrra árs. Tekjutengda afborgunin (seinni ársgreiðsla) er í öllum tilvikum með gjalddaga 1. september ár hvert, sbr. 10. gr. reglugerðar um LÍN nr. 478/2011 og áður 8. gr. reglugerðar nr. 602/1997. Samhljóða ákvæði hefur verið í úthlutunarreglum LÍN, nú grein 8.4 í úthlutunarreglum 2015-2016. Í 3. mgr. 8. gr. laganna um LÍN segir að viðbótargreiðslan miðist við ákveðinn hundraðshluta af tekjustofni ársins á undan endurgreiðsluári, sbr. 10. gr. laganna. Hundraðshluti þessi er 3,75% við afborganir af skuldabréfi sjóðsins. Frá viðbótargreiðslunni dregst svo fastagreiðslan. Í 3. mgr. ákvæðisins segir að sé lánþega áætlaður skattstofn skuli miða við hann. Í 1. mgr. 11. gr. laganna segir síðan:

Lánþegi á rétt á endurútreikningi árlegrar viðbótargreiðslu sé hún byggð á áætluðum tekjum. Hann skal þá sækja um endurútreikninginn eigi síðar en 60 dögum eftir gjalddaga afborgunar og leggja fyrir stjórn sjóðsins bestu fáanlegar upplýsingar um tekjurnar.

Í úthlutunarreglum LÍN 2014-2015 grein 7.1 segir að endurgreiðslur námslána taki

"mið af ákvæðum hvers skuldabréfs og þeim lögum sem í gildi voru þegar lánin voru tekin. Að öðru leyti gilda samþykktar úthlutunarreglur hverju sinni. Fylgiskjöl vegna umsókna eiga að berast sjóðnum eigi síðar en tveimur mánuðum eftir að umsóknarfrestur rennur út."

Í grein 7.4 er síðan fjallað um umsókn um endurútreikning með eftirfarandi hætti:

Lánþegi á rétt á endurútreikningi árlegrar viðbótargreiðslu sé hún byggð á áætluðum tekjum. Hann skal þá sækja um endurútreikninginn eigi síðar en 60 dögum eftir gjalddaga afborgunar. Endurútreikningur fer síðan fram þegar sjóðnum hafa borist bestu fáanlegar upplýsingar um tekjur greiðanda. Þegar staðfestar upplýsingar um tekjurnar liggja fyrir skulu þær senda sjóðnum og endurútreikningur skoðaður til samræmis. Hafi tekjustofn verið of hátt áætlaður skal lánþega endurgreidd ofgreidd fjárhæð með almennum vöxtum óverðtryggðra bankalána.

Skattyfirvöld áætluðu tekjur kæranda framtalsárin 2007, 2008 og 2009 þar sem hún hafði ekki sinnt framtalsskyldu. Þann 11. maí 2015 móttók RSK skattframtöl kæranda vegna gjaldaáranna 2007 og 2008 og með úrskurði dagsettum 7. júlí 2015 féllst RSK á að leggja framtölin til grundvallar álagningu opinberra gjalda. Fram kemur í úrskurðinum að í desember 2008 hafi RSK borist framtöl kæranda vegna umræddra ára, en þau ekki þótt tæk til álagningar og verið hafnað. Í gögnum málsins kemur fram að kærandi hefur skilað skattframtali 2009 og segir í fyrrgreindum úrskurði RSK að það fái sérstakt málsnúmer og sjálfstæða afgreiðslu. Engar frekar upplýsingar eru í málinu um afgreiðslu RSK á gjaldaárinu 2009. Upplýsingar um raunverulegar tekjur kærenda lágu ekki fyrir hjá LÍN þegar tekjutengdar afborganir áranna 2007, 2008 og 2009 voru reiknaðar út á haustdögum áranna á eftir. Byggði LÍN því útreikning sinn á tekjutengdum afborgunum kæranda fyrir umrædd ár á tekjuupplýsingum frá RSK þar sem tekjur kæranda voru áætlaðar, sem er í samræmi við fyrirmæli 3. mgr. 10. gr. laga um LÍN. Afborganir af láni kæranda voru því ákvarðaðar með réttum og lögmætum hætti og með greiðslu þeirra er ekki hægt að líta svo á að kærandi hafi ofgreitt afborganir, eins og hún heldur fram. Þá verður krafa kæranda um leiðréttingu og lækkun á þeim greiðslum sem hún innti af hendi vegna vanskilanna, þótt afborganirnar hafi byggst á ofáætluðum tekjum, ekki lögð að jöfnu við rétt skuldara til endurgreiðslu af gengisláni, sem veitt var með ólögmætum hætti. Gjalddagi hinna tekjutengdu afborgana var 1. september ár hvert og rann hinn lögákveðni 60 daga frestur til að sækja um endurútreikning út 1. nóvember. Kærandi sótti ekki um endurútreikning til LÍN vegna umræddra afborgana fyrr en 10. júlí 2015, í kjölfar þess að úrskurður RSK um nýja álagningu áranna 2007 og 2008 lá fyrir. Heldur kærandi því m.a. fram að henni hafi verið ómögulegt að setja beiðni sína fram fyrr en að fengnum úrskurði RSK. Málskotsnefnd bendir á að samkvæmt orðalagi 1. mgr. 11. gr. laga nr. 21/1992 skal sækja um endurútreikning eigi síðar en 60 dögum eftir gjalddaga afborgunar og leggja svo fyrir sjóðinn "bestu fáanlegar upplýsingar" um tekjur. Þannig var kæranda í lófa lagið að sækja um endurútreikning þó að ekki lægi fyrir endurákvörðun gjalda hennar hjá RSK. Í lögunum er ekki gefinn neinn frestur til að koma þessum upplýsingum að, en í úthlutunarreglum LÍN, grein 7.1, er gefinn tveggja mánaða frestur eftir að umsóknarfrestur rennur út til að koma að fylgiskjölum. Ekki liggur fyrir hvenær kærandi telur að sér hafi verið ljóst að útreikningur téðra afborgana byggði á áætlun RSK um skattstofn. Þó liggur fyrir að kærandi skilaði framtölum í desember 2008, sem ekki þóttu tæk til álagningar. Aftur skilaði kærandi framtölum vegna gjaldaáranna 2007, 2008 og 2009 í maí 2015. Þá er upplýst í málinu að kærandi var í samskiptum við innheimtulögmenn LÍN á tímabilinu 1. september 2011 til 5. febrúar 2013 og greiddi þá inn á skuld sína og þann 19. mars 2015 gerði hún vanskilin upp að fullu með skuldabréfi. Fullyrðir LÍN að í þeim samskiptum sínum hafi kærandi sagst ætla að skila inn nýjum tekjuupplýsingum vegna vanskila sinna en ekki látið af því verða heldur haldið áfram að greiða inn á vanskilin. Eins og áður greinir sendi kærandi umsókn sína um endurútreikning ekki til LÍN fyrr en 10. júlí 2015. Voru þá í öllum tilvikum löngu liðnir þeir 60 daga frestir sem hún hafði til að beiðast endurútreiknings hverrar afborgunar um sig. Málskotsnefnd bendir á að bæði lögin um LÍN sem og úthlutunarreglur sjóðsins eru afar skýr að því leyti að það er á ábyrgð og frumkvæði greiðanda að óska endurútreiknings. Fyrrgreindur frestur 1. mgr. 11. gr. laga um LÍN er lögbundinn og ekki heimilaðar undanþágur frá honum. Málskotsnefnd getur ekki fallist á það með kæranda að víkja eigi til hliðar hinum lögbundna fresti þar sem hann fari gegn tilgangi laga um LÍN og hagsmunum kæranda, enda er mikilvægt að festa ríki um þá fresti sem sem lántökum eru settir í lögunum, eins og margoft áður hefur komið fram í úrskurðum málskotnefndar. Er fresturinn hvorki í andstöðu við eignaréttarvernd eða jafnræðis- og meðalhófsreglur íslensks stjórnsýsluréttar. Kærandi heldur því einnig fram að sér hafi verið ómögulegt að skila skattframtölum fyrir tekjuárin 2006-2008 vegna veikinda sem hún hafi átt við að stríða frá árunum 2003-2004. Kærandi hefur þó ekki lagt fram nein gögn sem styðja þá fullyrðingu hennar. Málskotsnefnd telur þó ekki þörf á að taka afstöðu til þess hvort óviðráðanleg atvik hafi valdið því að kærandi taldi ekki fram til skatts á fyrrgreindum árum þar sem kærandi nýtti sér ekki rétt sinn til þess að sækja um endurútreikning afborgananna fyrr en löngu eftir að henni mátti vera ljóst að þær grundvölluðust á áætluðum skattstofni. Voru allir frestir til að sækja um endurútreikning þá löngu liðnir, svo sem áður er rakið. Kærandi telur að LÍN og eftir atvikum einkafyrirtæki sem annaðist innheimtu í umboði sjóðsins hafi við meðferð á máli kæranda brotið gegn rannsóknarskyldu 10. gr. og leiðbeiningaskyldu 7. gr. stjórnsýslulaga. Lítur fyrri athugsemdin að því að tekjuáætlanir LÍN hafi verið langt úr hófi og í engu samræmi við raunverulegar tekjur kæranda. Eins og áður greinir bar LÍN að miða hinu tekjutengdu afborgun við áætlaðan skattstofn kæranda samkvæmt skýrum fyrirmælum 3. mgr. 10. gr. laga um LÍN. Rétt er að geta þess að ólíkt ákvæðum um áætlun tekna greiðenda sem eru ekki skattskyldir á Íslandi, sbr. 3. mgr. 10. gr. lága um LÍN i.f., er það ekki sjóðurinn sem í þessu tilviki áætlar tekjur kæranda og annarra greiðenda hjá LÍN sem eru skattskyldir hér á landi heldur skattyfirvöld á grundvelli 2. mgr. 95. gr. laga nr. 90/2003 um tekjuskatt. Hafi áætlun verið fram úr hófi bendir málskotsnefnd á að það fellur utan valdsviðs nefndarinnar að fjalla um réttmæti áætlunar sem byggir á lögum nr. 90/2003, sbr. nánar umfjöllun umboðsmanns Alþingis um áætlunarheimildir skattyfirvalda í máli nr. 4617/2005. Þá var það á ábyrgð og frumkvæði kæranda að óska endurútreiknings hinna tekjutengdu afborgana. Liggur ekkert fyrir um það í málinu að LÍN og eftir atvikum innheimtufyrirtæki þess hafi veitt kæranda rangar eða ófullnægjandi leiðbeiningar um rétt hennar til að sækja um endurútreikning. Að mati málskotsnefndar verður hin kærða ákvörðun því ekki felld úr gildi vegna brota á rannsóknareglu eða leiðbeiningarskyldu stjórnsýslulaga. Kærandi byggir á því að hjá LÍN hafi komist á sú stjórnsýsluframkvæmd að við heildaruppgjör lántakenda á vanskilum sé gerður endurútreikningur á fjárhæð afborgana í samræmi við ný gögn þrátt fyrir að umsókn hafi ekki borist innan frests. Það hafi hins vegar ekki verið gert í tilviki kæranda þar sem LÍN hafi borið því við að slíkt væri ekki gert eftir að lántaki hefur greitt vanskilin upp að fullu. Stjórn LÍN hafnar því að venjubundin stjórnsýsluframkvæmd hafi myndast með þeim hætti sem kærandi heldur fram. LÍN hafi í algerum undantekningartilvikum heimilað endurútreikning vegna eldri gjalddaga þó að frestir til að sækja um það hafi verið liðnir. Í þeim tilvikum sé hvert tilvik metið út frá hagsmunum sjóðsins og líkum á endurheimtum. Horft sé til sjónarmiða um jafnræði og samræmi í málum, en einnig sé litið til þess hvort umræddum útreikningur sé liður í heildaruppgjöri allra vanskila við sjóðinn. Þá sé kannað hvort sérstakar aðstæður málsins hafi leitt til þess að upplýsingar bárust ekki fyrr, t.d. þar sem ábyrgðarmenn koma að uppgjöri vanskila. Mál kæranda hafi ekki verið talið falla undir framangreind sjónamið. Samkvæmt stjórn LÍN hefur endurútreikningur aldrei komið til greina í þeim tilvikum sem lántaki hefur gert upp skuld sína að fullu, eins og í tilviki kæranda. Þá hefur stjórn LÍN upplýst að á síðustu þremur árum sé aðeins um að ræða um þrjú mál þar sem sjóðurinn hefir fallist á endurútreikning eldri gjalddaga sem einn lið í heildaruppgjöri vanskila. Eins og að framan er rakið voru hinar tekjutengdu afborganir kæranda ákvarðaðar í samræmi við ákvæði 10. gr. laga um LÍN, þ.e. miðað við áætlaðan skattstofn þar sem kærandi sinnti ekki framtalsskyldu sinni. Þá er það niðurstaða málskotsnefndar að lögbundinn frestur kæranda til þess að fá endurútreikning á afborgununum hafi verið liðinn þegar erindi hennar barst LÍN og að ekki hafi verið fyrir hendi óviðráðanleg atvik eða mistök af hálfu LÍN sem heimilað gætu frávik frá frestinum. Það er mat málskotsnefndar að af þeim undantekningartilvikum sem stjórn LÍN upplýsir að hafa heimilað endurútreikning eftir frest verði ekki ráðið að myndast hafi réttarvenja sem geti vikið til hliðar skýru ákvæði 1. mgr. 11. gr. laga um LÍN. Málskotsnefnd telur rétt að geta þess að þegar LÍN tekur ákvörðun um að ljúka innheimtumáli með því að semja við skuldara eða ábyrgðarmenn er um stjórnvaldsákvörðun að ræða (sbr. til hliðsjónar álit umboðsmanns Alþingis í málum nr. 4248/2004 og 4887/2006). Samkvæmt 24. gr. stjórnsýslulaga á aðili rétt á endurupptöku slíkrar ákvörðunar hafi hún byggst á ófullnægjandi eða röngum upplýsingum um málsatvik, eða íþyngjandi ákvörðun um boð eða bann hefur byggst á atvikum sem breyst hafa verulega frá því að ákvörðun var tekin. Þá getur aðili einnig átt rétt á endurupptöku hafi upphafleg ákvörðun verið haldin efnislegum annmarka eða verulegir annmarkar hafa verið á málsmeðferð. Ekki verður séð að meðferð máls kæranda gefi tilefni til þess að ívilnandi ákvörðun LÍN um að heimila henni greiðslu vanskila með skuldabréfi verði endurupptekin. Þegar ákvörðunin var tekin voru lögbundir frestir til að leggja fram gögn um tekjuupplýsingar löngu liðnir. Geta lagaheimildir um endurupptöku ekki breytt því. Það er því niðurstaða málskostnefndar að lögmæt sjónarmið hafi legið til grundvallar ákvörðun stjórnar LÍN að hafna beiði kæranda um endurútreikning á tekjutengdum afborgana áranna 2007, 2008 og 2009. Með vísan til framanritaðs er fallist á það með stjórn LÍN að afgreiðsla sjóðsins á erindi kærenda hafi verið í samræmi við lög og reglur sem um sjóðinn gilda. Verður því að hafna öllum kröfum kæranda og staðfesta hina kærðu ákvörðun stjórnar LÍN í máli hennar.

Úrskurðarorð

Ákvörðun stjórnar LÍN í máli kæranda frá 9. nóvember 2015 er staðfest.