Úrskurður

Ár 2017, miðvikudaginn 21. júní, kvað málskotsnefnd Lánasjóðs íslenskra námsmanna upp svohljóðandi úrskurð í málinu L-28/2016.

Kæruefni

Með kæru sem barst málskotsnefnd 28. nóvember 2016 kærði kærandi ákvörðun stjórnar Lánasjóðs íslenskra námsmanna (LÍN) frá 30. ágúst 2016 um að hafna erindi kæranda um niðurfellingu á ábyrgð hennar á námsláni nr. G-000000. Stjórn LÍN var tilkynnt um kæruna með bréfi dagsettu 28. nóvember 2016 og jafnframt gefinn kostur á að tjá sig um hana. Kæranda var sent afrit bréfsins sama dag. Athugasemdir stjórnar LÍN voru settar fram í bréfi dagsettu 21. desember 2016 og var afrit þess sent kæranda og henni jafnframt gefinn kostur á að koma að frekari sjónarmiðum sínum. Athugasemdir kæranda bárust málskotsnefnd með bréfi dagsettu 19. janúar 2017. Voru þær framsenda stjórn LÍN samdægurs.

Málsatvik og ágreiningsefni

Málsatvik eru þau að kærandi gekkst þann 21. janúar 2011 í sjálfskuldarábyrgð á skuldabréfi nr. G-000000 hjá LÍN vegna námslána lántaka. Lántaki, sem var tengdadóttir kæranda, var í greiðsluskjóli frá 12. nóvember 2010 til 3. júlí 2013. Lántaki var úrskurðuð gjaldþrota þann 1. apríl 2015. Engar eignir fundust í búinu og var skiptum þess lokið 14. janúar 2016. LÍN sendi kæranda tilkynningu um gjaldþrotið 3. mars 2016 þar sem fram kom að ábyrgðin stæði í 1.314.270 krónum og hóf í kjölfarið innheimtu kröfunnar á hendur kæranda. Þann 4. júlí 2016 óskaði kærandi eftir því við LÍN að ábyrgðin yrði felld niður. Stjórn LÍN hafnaði þeirri beiðni með hinni kærðu ákvörðun.

Sjónarmið kæranda

Kærandi telur sjálfskuldarábyrgðina vera ólögmæta og að hana beri að ógilda á grundvelli 36., eða eftir atvikum 33. gr. laga nr. 7/1936 (samningalaga). Kærandi byggir á því að LÍN hafi ekki framkvæmt greiðslumat á lántaka og hafi ekki kynnt fyrir henni í hverju ábyrgðin fælist eða hvaða áhættur fylgdu henni. Engin samskipti hafi átt sér stað á milli LÍN og kæranda, heldur hafi lántaki komið með skuldabréfið í vinnuna til kæranda þar sem hún hafi ritað undir það. Kærandi bendir á að hún hafi enga fjárhagslega hagsmuni af því að gangast undir ábyrgðina. Hún hafi litið á þetta sem greiða við tengdadóttur sína og henni hafi ekki verið kunnugt um að fjárhagur hennar stæði illa. Kærandi byggir á því að LÍN hafi brotið gegn 1. mgr. 4. gr. laga um ábyrgðarmenn nr. 32/2009 (ábml). Kærandi bendir á að ráðherra hafi ekki nýtt sér heimild til reglugerðarsetningar um framkvæmd greiðslumats samkvæmt ákvæðinu fyrr en með reglugerð nr. 920/2013. Þegar kærandi hafi gengist í umrædda ábyrgð hafi því engin reglugerð verið í gildi um framkvæmd greiðslumats. Engu að síður sé ljóst að 1. mgr. 4. gr. ábml. hafi falið í sér tilteknar kröfur til þess hvernig slíkt greiðslumat ætti að fara fram. Kærandi telur að þeim kröfum hafi ekki verið mætt af hálfu LÍN og að sjóðurinn hafi ekki framkvæmt neitt eiginlegt greiðslumat á þessum tíma heldur hafi sjóðurinn haft það verklag að kanna eingöngu stöðu lántaka í vanskilaskrá. Kærandi bendir á að ekkert liggi fyrir um að það hafi verið gert í þessu tilfelli en hún hafi a.m.k. aldrei fengið að sjá stöðu lántaka í vanskilaskrá. Kærandi telur ljóst að sú aðferð sem LÍN viðhafði í þessu máli hafi ekki falið í sér eiginlegt greiðslumat sem hafi staðist áskilnað fyrrnefnds ákvæðis. Kærandi telur að til þess að greiðslumat teljist forsvaranlegt og sé byggt á viðurkenndum viðmiðum í skilningi 1. mgr. 4. gr. ábml. verði það að fela í sér raunverulegt mat á því hvort lántaki geti staðið undir fyrirhugaðri skuldbindingu. Kærandi telur að einföld könnun LÍN á einstaklingi í vanskilaskrá geti með engu móti talist uppfylla skilyrði ákvæðisins. Kærandi byggir einnig á því að LÍN hafi brotið gegn 2. og 3. mgr. 4. gr. ábml. Í 2. mgr. ákvæðisins segir að lánveitandi skuli með skriflegum hætti ráða ábyrgðarmanni frá því að gangast í ábyrgð ef greiðslumat bendi til þess að lántaki geti ekki efnt skuldbindingar sínar. Ekkert greiðslumat hafi farið fram á lántaka og þegar af þeirri ástæðu sé ljóst að brotið var gegn ákvæðinu. Þá bendir kærandi á að við þær aðstæður að ekkert greiðslumat hafi verið til staðar hljóti LÍN einnig hafa verið skylt að ráða kæranda frá því að gangast í ábyrgð. Sé ljóst að hafi LÍN talið að lántaki stæðist ekki greiðslumat eða gæti ekki efnt skuldbindingar sínar þá hefði LÍN samkvæmt ákvæðinu átt að ráða kæranda frá því að gangast í ábyrgðina. Í 3. mgr. 4. gr. ábml. segir að með sama hætti skuli lánveitandi ráða ábyrgðarmanni frá því að undirgangast ábyrgð ef aðstæður ábyrgðarmanns gefa tilefni til. Kærandi bendir á að LÍN hafi ekki framkvæmt mat á högum hennar og hafi aldrei haft samband við hana vegna ábyrgðarinnar. LÍN hafi þannig ekki gert tilraun til að fylgja skyldu sinni samkvæmt ákvæðinu. Þá byggir kærandi einnig á því að LÍN hafi brotið gegn 1. mgr. 5. gr. ábml. Samkvæmt ákvæðinu hafi LÍN m.a. borið að upplýsa kæranda skriflega um þá áhættu sem sé samfara ábyrgð. Það hafi LÍN ekki gert eða a.m.k. ekki nægilega þannig að það standist áskilnað ákvæðisins. Samkvæmt b-lið ákvæðisins skal veita upplýsingar um greiðslugetu lántaka en það var ekki gert þar sem ekkert eiginlegt greiðslumat hafi verið framkvæmt á lántaka. Telur kærandi að hið staðlaða blað LÍN „Upplýsingar til ábyrgðarmanns“ uppfylliekki lagaskyldu LÍN, hvorki samkvæmt fyrrgreindum 4. né 5. gr. ábml. Kærandi vísar til ýmissa héraðsdóma og úrskurða málskotsnefndar LÍN sem hafa fallið að undanförnu máli sínu til stuðnings. Kærandi telur bæði ósanngjarnt og andstætt góðri viðskiptavenju fyrir LÍN að bera fyrir sig umrædda sjálfskuldarábyrgð. Beri að víkja henni til hliðar, þ.e. ógilda hana og fella hana niður. Bendir kærandi á að hún hafi verið 63 ára þegar hún hafi gengist í ábyrgðina og starfað sem sjúkraliði, með enga sérþekkingu á fjármálum eða reglum um ábyrgðir og greiðslumat. LÍN sé hins vegar lánastofnun sem komið hafi verið á fót með lögum og hafi starfsmenn sjóðsins sérþekkingu á þessu sviði. LÍN sé því í yfirburðarstöðu gagnvart kæranda við samningsgerðina. Kærandi telur að LÍN verði að bera hallann af því að hafa ekki viðhaft þau vönduðu vinnubrögð sem lög um ábyrgðarmenn mæla fyrir um og hafa ekki framkvæmt greiðslumat í samræmi við fortakslaus ákvæði laganna. Vegna þessa hafi kærandi ekki gert sér ekki grein fyrir þeirri áhættu sem hafi falist í því að gangast í ábyrgðina en ótvíræð lagaskylda hafi hvílt á LÍN að upplýsa um þá áhættu með fullnægjandi hætti. Jafnframt verði LÍN að bera hallann af þeirri óvissu hvort kærandi hefði gengist undir ábyrgðina ef LÍN hefði staðið rétt að greiðslumati og kynningu þess og sinnt öðrum skyldum sínum samkvæmt lögum um ábyrgðarmenn. Kærandi byggir einnig á því að LÍN geti ekki borið fyrir sig ábyrgðina þar sem það yrði talið óheiðarlegt vegna þeirra atvika sem voru fyrir hendi þegar löggerningurinn kom til vitundar starfsmanna LÍN, sbr. 33. gr. samningalaga. Vegna fullyrðingar LÍN að með yfirlýsingunni "Upplýsingar til ábyrgðarmanns skv. 5. gr. laga nr. 32/2009" hafi fylgt bréf þar sem fram hafi komið að námsmaður væri annað hvort með virka umsókn um greiðsluaðlögun eða frystingu á lánum og því gætu upplýsingar hafa verið fjarlægðar úr skrám CreditInfo tekur kærandi fram að hún kannist ekki við að hafa fengið slíkt bréf. Þá sé einnig ljóst að framangreint bréf, hvort sem það hafi borist kæranda eða ekki, breyti engu um þá niðurstöðu að LÍN hafi brotið gegn skyldum sínum samkvæmt lögum. Bréfið staðfesti þau ófullnægjandi vinnubrögð sem LÍN viðhafði í málum sem þessum, en af bréfinu að dæma virðist LÍN t.d. ekki hafa vitað hvort lántaki væri með virka umsókn um greiðsluaðlögun eða frystingu á lánum. Þá bendir kærandi á að það sem fram komi í bréfinu um að vakin sé athygli á því að "þar sem endurgreiðslur á námsláninu hefst ekki fyrr en tveimur árum eftir námslok mun greiðslugeta námsmannsins verða önnur til framtíðar" hafi síst verið til þess fallið að auka árvekni kæranda gagnvart þeirri áhættu sem fólgin hafi verið í ábyrgðarskuldbindingunni. Kærandi telur að af gögnum málsins og orðavali LÍN sé ljóst að sjóðurinn ruglar saman greiðslumati og lánshæfismati. Samkvæmt lögum um ábyrgðarmenn sé skylt að framkvæma greiðslumat en ekki lánshæfismat, enda séu það tvö ólík fyrirbæri. Það sé lykilatriði að mat á lánshæfi felur ekki í sér mat á líkum á því hvort skuld muni falla á ábyrgðarmann. Möguleg eða meint vitneskja kæranda um lánshæfi lántaka breyti engu um þá staðreynd að LÍN uppfyllti ekki skyldur sínar samkvæmt lögunum. Þá mótmælir kærandi að tengsl hennar og lántaka skipti hér máli. Þó hún hafi verið tengdamóðir lántaka þá hafi henni ekki verið kunnugt um að fjárhagur hennar væri eins slæmur og raun bar vitni auk þess sem skyldleiki aðila breyti engu um skyldur lánveitanda samkvæmt lögum um ábyrgðarmenn.

Sjónarmið stjórnar LÍN

LÍN bendir á að í 4. gr. ábml. sé kveðið á um að lánveitandi skuli meta hæfi lántaka til að standa í skilum með lán þar sem ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð til tryggingar efndum lántaka og ráða ábyrgðarmanni frá því að gangast í ábyrgð ef greiðslumat bendi til þess að lántaki geti ekki efnt skuldbindingar sínar. Ekki sé kveðið á um í greininni að ábyrgð skuli falla niður ef greiðslumat sé ekki framkvæmt en í ákvæði til bráðabirgða segi að heimilt sé að víkja ábyrgð til hliðar í heild eða hluta á grundvelli 36. gr. samningalaga. Í 36. gr. segi að samningi megi víkja til hliðar í heild eða hluta eða breyta ef það yrði talið ósanngjarnt eða andstætt góðri viðskiptavenju að bera hann fyrir sig LÍN byggir á því að bæði í skuldabréfinu og í yfirlýsingu um sjálfskuldarábyrgð vegna námslánsins sem kærandi skrifaði undir hafi komið fram að ábyrgðarmaður hafi verið upplýstur um greiðslugetu lántaka o.fl. atriði samkvæmt 5. gr. ábml. Kærandi hafi staðfest þetta með undirritun sinni á sérstaka yfirlýsingu sem skoðist sem hluti skuldabréfsins undir yfirskriftinni "Upplýsingar til ábyrgðarmanna skv. 5. gr. laga nr. 32/2009". Með fyrrgreindri yfirlýsingu hafi fylgt bréf þar sem komið hafi fram að námsmaður væri með annað hvort virka umsókn um greiðsluaðlögun eða frystingu á lánum og því gætu upplýsingar um greiðslusögu viðkomandi hafa verið fjarlægðar úr skrám CreditInfo. LÍN telur að miðað við framangreint hefði kærandi getað gert sér grein fyrir þeirri áhættu sem fólst í því að gangast undir sjálfskuldarábyrgð fyrir námslánum hjá lántaka. Jafnframt hafi kæranda mátt vera ljóst að lántaki hafi ekki verið lánshæfur hjá sjóðnum enda væri ekki krafist sjálfskuldarábyrgðar á námsláni nema lántaki teldist vera ólánshæfur, sbr. 5. mgr. 6. gr. laga um LÍN og grein 5.1.8 í úthlutunarreglum sjóðsins 2010-2011. Þá bendir LÍN á að kærandi hafi frá árinu 2012 fengið tilkynningu frá sjóðnum um ábyrgð sína án þess að gera athugasemd. Vegna vitneskju kæranda um ábyrgð sína og stöðu lánþega verði ekki á það fallist að framkvæmd greiðslumats með öðrum hætti en gert var á þeim tíma sem kærandi gekkst í ábyrgð hefði verið til þess fallin að upplýsa ábyrgðarmann betur um getu lántaka til að greiða af námslánum sínum. Einnig þykir ekki hægt að líta fram hjá tengslum kæranda við lántaka. Telur LÍN að ekki hafi verið sýnt fram á að frekari upplýsingar um greiðsluhæfi lánþega hefðu haft áhrif á ákvörðun kæranda um að gerast ábyrgðarmaður. Af þeim sökum sé hvorki ósanngjarnt né andstætt góðri viðskiptavenju samkvæmt 36. gr. samningalaga að LÍN beri fyrir sig umræddan ábyrgðarsamning. Þá sé ekki óheiðarlegt af LÍN að bera fyrir sig ábyrgðina samkvæmt 33. gr. sömu laga.

Niðurstaða

LÍN er opinber stjórnsýslustofnun sem hefur það hlutverk að tryggja þeim sem falla undir lög nr. 21/1992 um Lánasjóð íslenskra námsmanna tækifæri til náms án tillit til efnahags. LÍN veitir lán til námsmanna í framhaldsnámi samkvæmt lögum og reglum sem um sjóðinn gilda. Í 5. mgr. 6. gr. laganna segir að námsmenn sem fái lán úr sjóðnum skuli undirrita skuldabréf við lántöku, teljist þeir lánshæfir samkvæmt reglum stjórnar sjóðsins. Teljist námsmaður ekki lánshæfur, geti hann lagt fram ábyrgðir sem sjóðurinn telur viðunandi, þar með talda sjálfskuldarábyrgð á endurgreiðslu námsláns ásamt vöxtum og verðtryggingu þess, allt að tiltekinni fjárhæð. Starfsemi LÍN er fjármögnuð með endurgreiðslu námslána, ríkisframlagi og lánsfé. LÍN ber í starfi sínu jafnt að fylgja þeim lögum og reglum sem gilda sérstaklega um starfsemi sjóðsins og lagareglum, jafnt skráðum sem óskráðum, sem gilda um stjórnsýslu hins opinbera og svo reglum fjármunaréttarins eftir því sem við á. Með lögum nr. 78/2009 var gerð sú breyting á lögum nr. 21/1992 um LÍN, að það fyrirkomulag að námsmenn skyldu almennt leggja fram sjálfsskuldarábyrgð þriðja manns fyrir þeim námslánum sem þeir sæktu um var afnumið. Í þess stað var kveðið á um að þeir námsmenn, sem ekki teldust lánshæfir samkvæmt reglum LÍN, gætu lagt fram ábyrgðir sem sjóðurinn teldi viðunandi. Af athugasemdum við það frumvarp sem varð að breytingalögum nr. 78/2009 er ljóst að með breytingunum var markmiðið að hver námsmaður ætti almennt sjálfur að vera ábyrgur fyrir endurgreiðslu eigin námsláns. Í þágu þeirra námsmanna, sem ekki uppfylltu lánshæfisskilyrði, væri þeim möguleika viðhaldið að láta ábyrgðarmann ábyrgjast endurgreiðslur námsláns eða þá að lögð væri fram bankatrygging eða veðtrygging. Hvorki í breytingarlögunum eða lögskýringargögnum með þeim er fjallað um það hvernig haga beri framkvæmd sjálfsskuldarábyrgða, sem stofnað yrði til á þessum grundvelli, með hliðsjón af lögum nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn. Verður því ekki ráðið af lögum nr. 21/1992 um LÍN, sbr. breytingarlög nr. 78/2009, að með þeim sé vikið frá fyrirmælum laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn. Í lögum nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn kemur fram að markmið þeirra er að setja reglur um ábyrgðir einstaklinga, draga úr vægi ábyrgða og stuðla að því að lánveitingar verði miðaðar að greiðslugetu lántaka og hans eigin tryggingum. Í 4. gr. laganna kemur fram að lánveitandi skal meta hæfi lántaka til að standa í skilum með lán þar sem ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð til tryggingar efndum lántaka og skal greiðslumatið byggt á viðurkenndum viðmiðum. Þá skal lánveitandi með skriflegum hætti ráða ábyrgðarmanni frá því að gangast í ábyrgð ef greiðslumat bendir til þess að lántaki geti ekki efnt skuldbindingar sínar. Með sama hætti skal lánveitandi ráða ábyrgðarmanni frá því að undirgangast ábyrgð ef aðstæður ábyrgðarmanns gefa tilefni til. Í 5. gr. laganna segir að fyrir gerð ábyrgðarsamnings skuli lánveitandi upplýsa ábyrgðarmann skriflega um þá áhættu sem ábyrgð er samfara. Í 6. gr. laganna segir að ábyrgðarsamningur skuli vera skriflegur og í honum skuli getið þeirra upplýsinga sem nefndar eru í 5. gr. og skoðast þær sem hluti samningsins. Í lögunum er ekki kveðið nánar á um með hvaða hætti lánveitandi skuli standa að athugun sinni samkvæmt 4. gr. laganna á því hvort lántaki geti efnt skuldbindingar sínar eða með hvaða hætti hann skuli kanna hvort aðstæður ábyrgðarmanns gefi tilefni til þess að rétt sé að ráða honum frá því að undirgangast ábyrgð. Í athugasemdum við ákvæði 4. gr. í frumvarpi því sem varð að lögum nr. 32/2009 kemur hins vegar fram að löggjafinn hafi ekki talið þörf á því að slá föstum þeim viðmiðum sem leggja bæri til grundvallar við greiðslumat, enda gæti framkvæmd í þeim efnum verið háð blæbrigðum meðal lánveitenda. Aðalatriðið væri að matið væri forsvaranlegt og byggðist á viðurkenndum viðmiðunum. Í því samhengi er nefnt að forsenda þess að lánveitandi geti rækt skyldur sínar gagnvart ábyrgðarmanni sé að hann hafi lagt mat sitt á greiðslugetu lántaka. Í athugasemdum við ákvæði 5. gr. í frumvarpinu segir að markmið ákvæðisins sé að ábyrgðarmaður geri sér grein fyrir þeirri fjárhagslegu áhættu sem hann undirgengst samfara undirritun ábyrgðarsamnings og að upptalningin sé ekki tæmandi um hvaða upplýsingar þurfi að liggja fyrir við gerð ábyrgðarsamnings. Aðalatriðið við skýringu á því hvort lánveitandi hafi uppfyllt skyldu sína sé komin undir því hvort upplýst hafi verið um öll þau atriði sem áhrif geta haft á áhættumat ábyrgðarmanns. Vanræksla lánveitanda við samningsgerð geti leitt til þess að ábyrgðarmaður sé ekki bundinn við samning sinn, a.m.k. ekki ef vitneskja um atriði hefði getað haft áhrif á ákvörðun ábyrgðarmanns um að takast á hendur ábyrgð. Í athugasemdum við ákvæði 5. gr. er sérstaklega áréttað að sönnunarbyrðin um að vanræksla hafi engin áhrif haft á ákvörðun ábyrgðarmanns hvíli á lánveitanda. Fyrir liggur að við lántöku lántaka hjá LÍN var hún ekki talin lánshæf hjá sjóðnum og til þess að fá námslán þurfti hún að leggja fram fullnægjandi tryggingar í samræmi við reglur sjóðsins. LÍN samþykkti sjálfskuldarábyrgð kæranda sem fullnægjandi tryggingu fyrir því að veita lántaka námslán. Kærandi undirritaði sem ábyrgðarmaður skuldabréf vegna námsláns lántaka þann 21. janúar 2011. Í skuldabréfinu kemur fram að ábyrgðarmaður hafi verið upplýstur um greiðslugetu lántaka o.fl. atriði samkvæmt 5. gr. laga nr. 32/2009 og staðfest það með undirritun sinni á sérstaka yfirlýsingu þar að lútandi sem skoðast sem hluti skuldabréfsins. Yfirlýsingin sem ber heitið "Upplýsingar til ábyrgðarmanns" liggur frammi í málinu, dagsett 21. janúar 2011 og er undirrituð af kæranda. Í yfirlýsingunni sem samin er af LÍN, kemur fram í 2. tl. að LÍN hafi upplýst ábyrgðarmann "um greiðslusögu lántakanda í samræmi við 4. gr. laga nr. 32/2009 eins og fram kemur á meðfylgjandi bréfi". Þá segir í skjalinu að frekari upplýsingar um greiðslugetu lántaka sé ekki að fá og vakin athygli á því að umrætt lán muni ekki greiðast fyrr en 2 árum eftir að námi ljúki og að þá verði aðstæður lántaka aðrar en í dag, þ.á m. greiðslugeta. Í málinu liggur fyrir afrit óundirritaðs bréfs, dags. 20. janúar 2011, stílað á kæranda, þar sem fram kemur að kærandi hafi verið tilnefnd sem ábyrgðarmaður fyrir námsmann sem hafi óskað eftir námsláni hjá sjóðnum. Þá segir í bréfinu:

"Skv. 5. gr. laga nr. 32/2009 ber LÍN að senda öllum ábyrgðarmönnum m.a. upplýsingar um greiðslugetu viðkomandi. Námsmaður er annað hvort með virka umsókn um greiðsluaðlögun eða hefur fengið greiðsluaðlögun/frystingu á lánum og því gætu upplýsingar um greiðslusögu viðkomandi verið fjarlægðar úr skrám Creditinfo. Þar sem ekki liggja frekari upplýsingar um greiðslugetu hans til framtíðar er litið svo á að þessar upplýsinga séu fullnægjandi."

Eins og áður hefur verið rakið ber LÍN samkvæmt 1. mgr. 4. gr. ábml. að meta hæfi lántaka til að standa í skilum með lán þar sem ábyrgðarmaður gengst í ábyrgð til tryggingar á efndum lántaka. LÍN sem lánveitanda bar þannig að leggja mat sitt á greiðslugetu lántaka og framkvæma greiðslumat. Í athugasemdum í greinargerð með frumvarpi er síðar varð að lögum nr. 32/2009 kemur fram að aðalatriðið sé að „matið sé forsvaranlegt og byggist á viðurkenndum viðmiðum.“ Telur málskotsnefnd að í þessu sambandi hafi LÍN m.a. getað litið til þess greiðslumats sem framkvæmt er hjá t.d. Íbúðalánasjóði og svo viðskiptabönkunum, og byggir á áralangri reynslu þessara aðila við að greiðslumeta lántakendur til upplýsingar fyrir ábyrgðarmenn. Þá vísast einnig í þessu sambandi til reglugerðar nr. 920/2013 um gerð viðurkennds greiðslumats. Af hálfu LÍN virðist ekkert greiðslumat hafa verið framkvæmt á lántaka heldur látið nægja könnun í vanskilaskrá CreditInfo. Í upplýsingaskjali því sem kærandi undirritaði segir að LÍN hafi upplýst kæranda um greiðslusögu lántaka eins og fram komi í meðfylgjandi bréfi. Í umræddu bréfi eru engar upplýsingar um greiðslusögu lántaka heldur segir að námsmaður sé "...annað hvort með virka umsókn um greiðsluaðlögun eða fengið greiðsluaðlögun / frystingu á lánum og því gætu uppýsingar um greiðslusögu hafa verið fjarlægðar úr skrám Creditinfo." Síðan segir í bréfi LÍN: "Þar sem ekki liggja fyrir frekari upplýsingar um greiðslugetu hans til framtíðar er litið svo á að þessar upplýsingar séu fullnægjandi." Málskotsnefnd fellst ekki á það með LÍN að ekki hafi verið unnt að framkvæma greiðslumat m.a með vísun til eðlis lánveitingarinnar og skorts á upplýsingum um lántaka. Verður að telja að LÍN standi margar leiðir til boða í þessu sambandi sbr. hér fyrr og geti einnig t.d. byggt á eigin gagnagrunni um lántökur og endurgreiðslur námslána, mati á umsókn lántaka og áætlun um lán til hans, auk hefðbundinna gagna um lántaka s.s. skattskýrslur og greiðslusögu úr vanskilaskrám. Að mati málskotsnefndar skiptir hér heldur ekki máli að námslán eru lán sem veitt eru lántaka á félagslegum grunni og niðurgreiddum kjörum. Gagnvart ábyrgðarmanni skipta þau sjónarmið engu máli þegar til þess kemur að ábyrgðarsamningur verður virkur og innheimta lánsins hefst. Innheimtan er framkvæmd á grundvelli kröfuréttarlegra sjónarmiða af hálfu LÍN en innan ramma laga um sjóðinn sem gerir t.d. svigrúm sjóðsins til samninga við ábyrgðarmenn þrengra en gerist almennt hjá lánastofnunum. Þá er ljóst að eftir að breytingarlög nr. 78/2009 á lögum nr. 21/1992 um LÍN tóku gildi krefst LÍN eingöngu ábyrgðarmanns þegar lántaki er ekki talinn lánshæfur samkvæmt reglum sjóðsins m.a. vegna þess að hann er á vanskilaskrá. Að mati málskotsnefndar gefur það LÍN sérstaka ástæðu til að vanda vel til könnunar málsins og upplýsingagjafar til ábyrgðarmanns um stöðu lántaka og áhættuna sem því fylgir fyrir hann að takast á hendur sjálfskuldarábyrgð á lánum lántaka. LÍN sem lánveitanda bar samkvæmt framansögðu að leggja mat sitt á greiðslugetu lántaka og framkvæma greiðslumat sem byggt er á viðurkenndum viðmiðum. Vísast nánar um þetta atriði til umfjöllunar málskotsnefndar í fjölmörgum úrskurðum nefndarinnar t.d. í málum nr. L-50/2013, L-58/2013, L-20/2015 og L-20/2016. Af ákvæðum laga nr. 32/2009 leiðir síðan að þegar einstaklingsbundið greiðslumat leiðir í ljós að líkur séu á því að námsmaður geti ekki efnt skuldbindingar sínar beri LÍN skylda til þess að ráðleggja ábyrgðarmanni, skriflega og með skýrum hætti, frá því að gangast í ábyrgð. Sjá einnig dóma Héraðsdóms Reykjavíkur í málum nr. E-2270/2015 og E-3014/2016. Þegar litið er til þeirra gagna sem liggja fyrir í málinu verður ekki séð að LÍN hafi lagt mat á greiðslugetu lántaka sem kærandi gekkst í ábyrgð fyrir. Er ekki annað að sjá en að LÍN hafi einungis athugað hvort til væru upplýsingar um lántaka hjá CreditInfo og þegar ekki fundust upplýsingar um greiðslusögu lántaka hjá Creditinfo voru fyrrgreindar upplýsingar í bréfi LÍN dagsettu 20. janúar 2011 látnar nægja til ábyrgðarmanns. Að mati málskotsnefndar getur sú athugun sem fram fór í þessu máli ekki talist viðunandi til þess að kröfur 4. gr. ábml. teljist uppfylltar og þar með að forsendur væru fyrir hendi til þess að LÍN gæti fullnægt upplýsingaskyldu sinni gagnvart kæranda sem ábyrgðarmanni samkvæmt b-lið 1. mgr. 5. gr. laganna. Verður að telja að LÍN hafi að lágmarki verið rétt að afla upplýsinga um tekjur lántaka og skuldastöðu að öðru leyti til þess að mat sjóðsins samkvæmt 1. og 2. mgr. 4. gr. laganna gæti talist forsvaranlegt. Án upplýsinga um greiðslugetu lántaka hafði kærandi í reynd engar forsendur til að meta hvaða líkur væru á vanskilum skuldarinnar og þar með hvort á ábyrgð hennar myndi reyna. Í málinu liggur fyrir undirritun kæranda á upplýsingabréf LÍN um að kærandi sem fyrirhugaður ábyrgðarmaður hafi verið upplýstur um greiðslusögu lántaka í bréfi sem sagt er meðfylgjandi upplýsingabréfi LÍN. Kærandi kannast ekki við að hafa séð umrætt fylgibréf. Þó svo að lagt yrði til grundvallar að umrætt bréf hafi borist kæranda liggur fyrir að engar upplýsingar er að finna í því um greiðslusögu lántaka eins og áður hefur verið rakið. Að mati LÍN mátti kæranda þó miðað við þessar upplýsingar vera ljós áhættan af því að gangast í sjálfskuldarábyrgð fyrir lántaka og að lántaki hafi ekki verið lánshæfur hjá sjóðnum. Málskotsnefnd bendir á að í bréfi LÍN er tekið fram að lántaki sé annað hvort í greiðsluskjóli eða með frystingu lána en jafnframt er vísað til þess að gögnin séu fullnægjandi og að greiðslugeta lántaka verði önnur er námi ljúki. Í ljósi þessa og að LÍN vanrækti að leggja fram mat á greiðslugetu lántaka verður ekki séð að bréf LÍN hafi gefið ábyrgðarmanni tilefni til að efast um burði lántaka til að taka námslán að fjárhæð þeirri sem um ræðir. Er hér til þess að líta að við þessar aðstæður bar LÍN samkvæmt ákvæðum ábml. að gera hið gagnstæða, þ.e. að ráða kæranda frá því að gangast í ábyrgðina. Í samræmi við markmið laga nr. 32/2009 um ábyrgðarmenn og þau sjónarmið sem fram koma í athugasemdum í frumvarpi til laganna og rakin voru hér fyrr verður að telja að vanræksla á því að leggja viðhlítandi mat á greiðslugetu lántaka og aðstæður ábyrgðarmanns geti verið meðal atvika sem falla undir 36. gr. samningalaga og geta leitt til þess að ábyrgðarskuldbindingu verði vikið til hliðar. Það er hins vegar forsenda þess að ákvæði 36. gr. verði beitt með þessum hætti að vanræksla á að fylgja ákvæðum 4. og 5. gr. ábml. hafi haft áhrif á ákvörðun ábyrgðarmanns um að gangast í ábyrgð. Sá sem reisir kröfu á grundvelli ábyrgðar ber þá almennt sönnunarbyrði fyrir því að vanrækslan hafi ekki haft áhrif. Að mati málskotsnefndar verður ekkert fullyrt um hvort kærandi hefði verið reiðubúin að takast á hendur sjálfsskuldarábyrgð vegna lánsins ef LÍN, sem opinber lánastofnun, hefði með skriflegum hætti ráðið henni frá því að gangast í slíka ábyrgð með vísan til þess að greiðslumat lántaka, samkvæmt viðurkenndum viðmiðum, hefði reynst neikvætt, sbr. 2. mgr. 4. gr. laganna. Málskotsnefnd telur að LÍN verði að bera hallann af því að ábyrgðaryfirlýsingin var veitt án þess að sjóðurinn hafi viðhaft þau vönduðu vinnubrögð sem lög um ábyrgðarmenn mæla fyrir um. Að mati málskotsnefndar var greiðslugeta lántaka ekki metin þannig að fullnægt væri ákvæðum laga um ábyrgðarmenn en til þess bar LÍN skylda samkvæmt fortakslausum ákvæðum laganna. Er það mat málskotsnefndar að kærandi hafi vegna þessa ekki getað gert sér grein fyrir þeirri áhættu sem fólst í því að gangast í sjálfskuldarábyrgð fyrir námslánum lántaka en á LÍN hafi hvílt sú ótvíræða lagaskylda að upplýsa hana um þá áhættu með fullnægjandi hætti. Ekki verður heldur séð að LÍN hafi lagt mat á aðstæður kæranda sem ábyrgðarmanns til þess að geta tekið afstöðu til þess hvort rétt væri að ráða henni frá því að undirgangast ábyrgð, eins og kveðið er á um í 3. mgr. 4. gr. ábml. Málskotsnefndin telur að LÍN hafi brugðist þeirri ríku skyldu sem á sjóðnum hvílir, annars vegar þeirri skyldu að láta fara fram einstaklingsbundið greiðslumat á lántaka og hins vegar að upplýsa ábyrgðarmann skriflega um þá áhættu sem ábyrgð er samfara, áður en hún tókst ábyrgð þessa á hendur og eftir atvikum að ráða henni frá því að gangast í ábyrgð á námslánum lántaka. Þar sem LÍN fór ekki eftir skýrum fyrirmælum laga um ábyrgðarmenn þegar kærandi gekkst í ábyrgð gagnvart sjóðnum og þegar litið er til þess aðstöðumunar sem er á kæranda annars vegar og svo LÍN hins vegar, og svo þegar litið er til málsatvika í heild sinni, þá telur málskotsnefnd það ósanngjarnt hjá LÍN að bera fyrir sig ábyrgðarsamninginn gagnvart kæranda. Ber því með vísan til 36. gr. samningalaga nr. 7/1936 að fallast á kröfur kæranda um niðurfellingu ábyrgðar hennar á umræddum námslánum.

Úrskurðarorð

Ákvörðun stjórnar LÍN frá 30. ágúst 2016 í máli kæranda er felld úr gildi.